Moc “Zapisków z wygnania”

Malgorzata P. Bonikowska

Sabinę Baral pierwszy raz zobaczyłam i usłyszałam oglądając film ze wzruszającego zjazdu jej klasy z żydowskiego liceum numer 7 we Wrocławiu. Z 36 uczniów w 1968 roku wyjechało z Polski 35. Sabina dotarła do 26 z nich,a 21 przyjechało na to spotkanie klasowe 42 lata po wyjeździe na zawsze z Polski, w 2010 roku. Zjechali się z całego świata. W ratuszu przyjmował ich prezydent Rafał Dutkiewicz, dla którego, jak powiedział, był to jeden z najważniejszych momentów i spotkań, jakie gościł. Ukląkł, przekazał swoim gościom klucz do miasta, wyrażając nadzieję, że znowu poczują, że to ich miasto. Obiecał, że to co usłyszał będzie opowiadał innym, szczególnie młodym.

Potem odbyłam wiele rozmów telefonicznych z Sabiną, napisałam dwa wywiady-artykuły o jej książce (Czy wy o takich rzeczach wiecie? i Drugie życie “Zapisków z wygnania”), której lektura była dla mnie wielkim przeżyciem, i o jej spotkaniach z czytelnikami z Polsce. I tak powstał pomysł, żeby przyjechała ze swoją książką do Toronto już z drugim jej wydaniem, bo pierwsze rozeszło się w oka mgnieniu.

Spotkanie odbyło się 11 kwietnia w gościnnym Konsulacie w Toronto, który jest aktywnym uczestnikiem dialogu polsko-żydowskiego i współorganizatorem wielu ważnych wydarzeń o tej tematyce.

Miejsc zabrakło szybko, były dostawiane krzesła, zgromadzeni stali w drzwiach, siedzieli na korytarzu. Znane twarze i wiele jeszcze nieznanych – na spotkanie przyszli i przyjechali (z Ottawy, Montrealu, Bostonu) ludzie, których los był taki sam jak bohaterki wieczoru.

Spotkanie zaczęłam właśnie od fragmentów filmu z Wrocławia z 2010 roku.

Pierwszą część wieczoru poświęciłam rozmowie z Sabiną o jej rodzinie, o życiu w Polsce, przeżyciach kiedy zaczynała się zaciskać pętla w 1968 roku, o emigracji, o rodzicach. Rozmawiałyśmy o książce, o jej wrażeniach z Polski kiedy pojechała spotykać się z czytelnikami.

Ale tak naprawdę te rozmowy były rozmowami o tożsamości, o przynależności, o historii i jej wpływie na prywatne życie, ale także na dynamikę dzisiejszych relacji między Polakami z Żydami, o powikłanych ludzkich losach, o bólu i przetrwaniu. Sabina jest znakomitym interlokutorem, rozważnym, mądrym i pełnym głębokich przemyśleń, wyrażającym się z niezwykłą precyzją piękną, bogatą polszczyną.

To była jednak tylko pierwsza część spotkania. Drugą była rozmowa zgromadzonych z autorką, ale także rozmowa między nimi, między nami. Trudna, ale chyba mająca za podstawę pozytywną próbę słuchania i zrozumienia. Równie ważna jak ta pierwsza. Myślę, że z niej Sabina Baral powinna być bardzo dumna, że to bardzo ważne, iż jej książka i ona sama potrafiły zainspirować do tak otwartych pełnych emocji wypowiedzi ludzi, którzy zwykle nie rozmawiają ze sobą.

Dla mnie tamten wieczór był równie wzbogacający jak sama lektura “Zapisków z wygnania” – dał mi niezwykle dużo tematów do przemyśleń, o których napiszę osobno.

Teraz oddam głos uczestnikom tego niezwykłego spotkania oto ich impresje i refleksje, o które ich poprosiłam.

•••

Bardzo chciałam uczestniczyć w spotkaniu z Sabiną Baral po przeczytaniu napisanej przez nią książki pt. “Zapiski z wygnania” i stało się to możliwe gdy Konsulat Polski w Toronto otworzył swe gościnne progi na wieczór poświęcony tematowi emigracji Żydów z Polski w 1968.

Przewodnią myślą było uczucie rozgoryczenia i upokorzenia ludzi zmuszonych do emigracji ze względów narodowościowych.

Emocje osób, które zajęły głos potwierdziły jak trudne i bolesne były i są związki uczuciowe do kraju urodzenia i młodości.

Słuchając głosów z sali odniosłam wrażenie, że dla wielu osób, różnica przymusowej emigracji Żydów wypędzonych w 1968 w wyniku nagonki antysemickiej ówczesnych władz, a inne zabarwienie politycznej, ekonomicznej i intelektualnej emigracji lat 80-tych, nie została zrozumiana, ale dzięki organizatorom takich spotkań, mamy możliwość poznać historię naszego pokolenia.

Autorka napisała książkę jako symboliczne zamknięcie za sobą drzwi,dla innych pozostaną na zawszeodrobinę uchylone.

Anna Czeches

Czytaj dalej tu: Moc “Zapisków z wygnania”

Święto Pesach

A. Zielińska: “Przewodnik pesachowy”

Pesach (hebr. פסח , dosł. przejście) – święto żydowskie obchodzone na pamiątkę wyzwolenia Żydów z niewoli egipskiej.

Moses Leads the Jews out of Egypt – by Stephen Howard

W Izraelu trwa siedem, a w diasporze osiem dni, poczynając od 14 dnia miesiąca nisan. Święto Pesach kojarzy się przede wszystkim z uroczystą wieczerzą – Sederem oraz ze spożywaniem macy. Dobrze znane jest także związane z Pesach poszukiwanie i pozbywanie się chamecu. Zakaz posiadania chamecu wynika z następujących wersetów: “Przez siedem dni będziecie jedli mace. Ale [przed] pierwszym dniem [święta] usuniecie zakwas z waszych domów…” [Szemot 12:15]

Kiedy wszystkie przygotowania są zakończone, w wigilię święta nadchodzi czas na zwyczaj bdikat hamec – poszukiwanie rzeczy kwaszonych – zgodnie ze zwyczajem – przy świecy. Niektórzy używają latarek, ale w ten sposób gubi się mistyczny charakter rytuału. Przed poszukiwaniami należy odmówić błogosławieństwo (bracha), które można znaleźć w większości Hagadot. Każdy okruch powinien być zgarnięty na drewnianą łyżkę lub papierowy talerz za pomocą pióra albo gałązki z lulaw i spalony rano. Pozostałe przygotowania mają również swoją kolejność. Na przykład w Szabat poprzedzający święto należy pójść do synagogi. Jest to szczególny Szabat Hagadol (Wielki Szabat), który formalnie jest początkiem święta Pesach. Haftora przypadająca na ten Szabat mówi o wielkim dniu Boga (używając słowa gadol w celu opisania tego dnia), wiążąc wyzwolenie spod egipskiego jarzma z ostatecznym odkupieniem. W tym samym czasie rabini udzielają długich (gadol) pouczeń związanych ze świętem.

Niektórzy czytają fragmenty Hagady po południu, podczas Szabat Hagadol, aby przypomnieć sobie tekst. Wielu pierworodnych pości w erew Pesach (wigilię Pesach), na pamiątkę plagi, której uniknęli Izraelici, a która zabiła egipskich pierworodnych. Tego poranka odczytuje się ostatni fragment świętych tekstów studiowanych w synagodze. Z powodu zakończenia studiów urządzany jest sijum (dosłownie “ukończenie”, w tym przypadku posiłek i święto z okazji ukończenia studiów. Sijum jest ważniejsze od postu i ci, którzy brali udział w modlitwie mogą wziąć w nim udział nie łamiąc prawa.

Najważniejszym przykazaniem obowiązującym żydów w święto Paschy jest zakaz spożywania (a nawet posiadania w domu) chleba na zakwasie (chamec). Zamiast niego spożywa się pieczywo ze specjalnie przygotowanej mąki – macę. Nie można używać zwykłych naczyń kuchennych i sztućców, gdyż wchłonęły one chamec i mogą być rytualnie oczyszczone tylko przez specjalne procedury koszerowania. Chamec należy wyrzucić, albo sprzedać nie-Żydom i ewentualnie odkupić po świętach. Poza tym różne społeczności żydowskie mają własne ograniczenia pokarmowe, np. Aszkenazyjczycy nie jedzą fasoli, grochu i ryżu. W pierwszy i ostatni dzień Paschy zakazana jest praca.

Oczyszczenie domu z chamecu jest ważnym rytuałem, który wynika z symbolicznego znaczenia chamecu. Judaizm uważa, że każdy człowiek ma inklinacje do zła i niezależnie, jak bardzo stara się postępować właściwie, cały czas tkwi w nim potencjalna skłonność do arogancji, niesprawiedliwości, zarozumiałości, mściwości, zniewolenia innych. Cechy te charakteryzowały egipskich właścicieli niewolników i prześladowców Żydów. Symbolizował je właśnie chamec – niezbędny składnik najpopularniejszego produktu egipskiego, którym był chleb – wynalazek cywilizacji egipskiej i symbol triumfu Egiptu nad resztą świata – robiony ze zbóż tak obficie zbieranych wyłącznie w delcie i na równinach zalewanych wodami Nilu. Egipski chleb był chlebem właścicieli niewolników, a więc chlebem ludzi złych.

Czym jest chamec?

• 1) Chamec to produkt z każdego z pięciu podstawowych zbóż: pszenicy, żyta, jęczmienia, orkiszu i owsa, który wszedł w kontakt z wodą na czas co najmniej 18 minut. Przyjmuje się, że w takim zbożu rozpoczął się już proces zakwaszania, ponieważ właśnie po 18 minutach w cieście powstałym z mieszanki mąki z wodą rozpoczyna się proces fermentacji.
• 2) Chamec to każde jedzenie i napój wytworzony z użyciem tych zbóż lub w którym któreś z nich występuje choćby w minimalnych ilościach. (Wyjątkiem jest maca przygotowywana w szczególny sposób specjalnie na Pesach.)
• 3) W Pesach zakazane jest używanie naczyń i przyborów kuchennych, które mogą zawierać
• choćby minimalne ilości chamecu. Takie przybory muszą być przed użyciem uczynione koszernymi.
• 4) Żydzi aszkenazyjscy podczas Pesach nie jedzą także kitnijot – produktów z ryżu, kukurydzy, soczewicy, prosa i fasoli. Chamecu nie wolno nie tylko jeść, ale i posiadać: “Mace będą jedzone przez siedem dni i nie będzie widziane u ciebie zakwaszone i nie będzie widziany u ciebie zakwas” [Szemot 13:7].

Matzah balls (Yiddish: קניידלעך kneydlekh pl., singular קניידל kneydl; with numerous other transliterations) are an Ashkenazi Jewish soup dumpling made from a mixture of matzah meal, eggs, water, and a fat, such as oil, margarine, or chicken fat. Matzah balls are traditionally served in chicken soup. For some they are a staple food on Passover.(specjalnosc Fridy Schatz)

“Przez siedem dni nie znajdzie się w waszych domach zakwas” [Szemot 12:19] Nie wolno także czerpać z niego żadnych korzyści. Przed świętem Pesach w żydowskich domach dokonuje się specjalnego oczyszczenia z chamecu, którą to ceremonię określa się mianem bedikat chamec. Należy pamiętać także o tym, że chamec w Pesach nie może się znajdować również np. w naszym biurze w pracy, w garażu, w samochodzie, w altanie na działce itd.

Współcześnie podczas kolacji sederowej spożywa się warzywa zanurzone w słonej wodzie oraz gorzkie zioła. Tradycyjnymi potrawami są: pieczony udziec z kością (symbolizujący ofiarę z baranka paschalnego) oraz jajka. W pierwszą noc święta (poza Izraelem także w noc następną) spożywa się w gronie rodziny uroczystą kolację, podczas której odczytuje się „Opowieść na Pesach”. Wieczór sederowy składa się z wielu tradycyjnych rytuałów, odprawianych w ustalonym porządku. Istnieje też wiele zwyczajów ludowych związanych z sederem: np. dzieci próbują znaleźć ostatni kawałek macy (afikoman) i wymienić go na prezenty; jeden puchar wina napełnia się dla proroka Eliasza, który jest uroczyście zapraszany do środka (na którego należy czekać ponieważ nie wiadomo czy nie przyjdzie akurat tego wieczoru); wino z kielichów jest ulewane dziesięciokrotnie na pamiątkę dziesięciu plag egipskich. Na koniec wieczerzy składa się życzenia: „Na przyszły rok w Jerozolimie!”.

Chrześcijaństwo nawiązuje do żydowskiego święta Paschy, ponieważ wydarzenie Ostatniej Wieczerzy ma miejsce tuż przed świętem Paschy. Jego przebieg ponadto ma elementy wspólne z wieczorem sederowym, jednak pozostaje istotowo różny.

Galeria – PERSONAE NON GRATAE

Kochani,

Tak jak wielu z Was prosilo, pracuje nad angielska wersja ZAPISKOW Z WYGNANIA. Czytelnikami beda inni ludzie — nie Polacy, i nie my ktorzy, czesto z rodzinami, bylismy aktorami w tym dramacie. Mysle ze glównie NOTES FROM EXILE (tytul roboczy) czytac beda NASZE DZIECI. A moze kiedys i wnuki… To historia kazdego z nas, i wspolnie nasza historia pokoleniowa.

Postanowilam wiec dodac w angielskim wydaniu dwie sekcje:

1. Szkic historyczny: co sie stało w ‘68, dlaczego, i jak to sie obrociło przeciwko Żydom;
2. GALERIE ZDJEC wygnanych. Dla wszystkich czytelnikow galeria ta wzmocni wartosc dokumentu. Dla naszych synow i corek zas jeszcze wiecej — zakotwiczy sens powiazania i przynaleznosci; zobacza tam NAS, mlodych, i naszych rodzicow, zywych.

Nazywam te Galerie PERSONAE NON GRATAE — intruzi, osoby niepożądane – po Marcu to my i nasze rodziny.

[ Troche sie juz roznioslo prywatnie, i mam juz sporo. Na poczatku myslalam ze beda tylko zdjecia, ale zaczely nadchodzic zdjecia plus skany roznych dokumentow skad te zdjecia pochodza… Wszystko to wydaje mi sie wazne i poruszajace; tak sie strasznie rozsypalismy po swiecie… Mam dokumenty podrozy, polskie i wloskie; mam jakies szwedzkie dokumenty, jakies izraelskie i dunskie, legitymacje studenckie, indeksy, dyplomy… Dzisiaj nawet jedna kobieta zaoferowala przyslac zdjecie orderow ojca….

Jakis redaktor przejrzy to wszystko i zdecyduje co z tym robic — moze osobna ksiazke? Ksiege pamieci? Albo mniejsza wersje jako czesc ksiazki? Narazie zbieram, i ciagle nadchodzi wiecej. ]

WIEC PROSZE PRZYSYLAJCIE ZDJECIA, legitymacyjne lub paszportowe, WASZE I WASZYCH EMIGRUJACYCH RODZIN, same lub z dokumentami z ktorych pochodza.
Pod kazdym zdjeciem planuje umiescic nastepujace dane (tutaj moje dla przykladu)

SABINA BINDER ur. 1948, we Wroclawiu
corka Estery Goldman i Zygmunta Bindera
studentka 3-go roku Elektroniki na Politechnice Wroclawskiej
wyjechala 20 grudnia 1968 pociagiem do Wiednia,
a stamtad przez Rzym do USA

SABINA BARAL, San Francisco, CA
Magister Elektronik, Magister Businessu, Designer, Autorka

Adresujcie na moj adres mailowy, boss@sabina.com, i prosze zaznaczcie w temacie PERSONAE NON GRATAE – Imie i Nazwisko

download

I podawajcie prosze dalej… przeciez do wszystkich nie dotre, a chcialabym.

Bagaże kultury. Sabina Baral

Data wydarzenia: niedziela, 12 Czerwiec, 2016 – 14:00

[ Sabina Baral – Kochani, to nie bedzie zwykle spotkanie.  Wlasnie dostalam potwierdzenie ze fragmenty mojej ksiazki bedzie czytala sama Krystyna Janda.  Podobno takie czytanie nie jest w jej stylu, i nigdy nic przedtem nie robila w Teatrze Zydowskim. BYLAM PEWNA ZE POWIE “NIE”.  ]

„Zapiski z Wygnania” Sabiny Baral, to przejmujące opowiadanie – dokument z wydarzeń marcowych, z 1968 roku. Przymusowa emigracja opisana oczami młodej dziewczyny, która wraz z rodziną opuszcza Polskę. Przypomnienie tych dramatycznych wydarzeń staje się równocześnie przestrogą dla przyszłych pokoleń przed wszelkimi rodzajami nienawiści, ksenofobią, antysemityzmem.
(Ewa Lipska)

Sabina Baral urodziła się we Wrocławiu. Studiowała elektronikę, matematykę i biznes, wykładała historię architektury i design. Przez 10 lat pracowała w Dolinie Krzemowej, później zakochała się w kamieniołomach. Stworzyła wielokrotnie nagradzaną (m.in. słynnym amerykańskim CoTY) firmę SABINA Marble & Granite, która przez lata realizowała bardzo duże i prestiżowe zamówienia. Jest poliglotką i podróżniczką. Na stałe mieszka w San Francisco.

BAGAŻE KULTURY… Bo bagaże pełne wspomnień i opowieści, rękopisów, książek, taśm filmowych, teatralnych fotosów, bo bagaże emigrantów, wyrzuconych, podróżników, poszukiwaczy. Bagaże i tożsamość ich właścicieli.

– Wielki temat XX i XXI wieku.

Prowadzenie: Remigiusz Grzela.

Poprzednie spotkania z cyklu:

– Ida Kamińska. Aktorka totalna
– Agnieszka Holland. O kinie i innych rzeczach
– Hannah Arendt. Rzecz o banalności miłości
– Julian Tuwim. Poeta i ojciec
– Józef Hen. Rozmowa na 90. urodziny
– Jerzy Ficowski. Odkrywca
– Aleksander Bardini. Profesor, któremu aktorzy zawdzięczali prawie wszystko
– Ryszarda Hanin. Aktorstwo silniejsze niż szczerość
– Izabella Cywińska
– Krzysztof Kowalewski
– Konstanty Gebert
– Anda Rottenberg
– Leopold Tyrmand
– Daniel Passent
– Janusz Morgenstern
– Wiera Gran
– Stefan Kisielewski

W spotkaniach brali udział m.in.: Agnieszka Holland, Andrzej Wajda, Krystyna Zachwatowicz, Danuta Szaflarska, Barbara Krafftówna, Stanisława Celińska, Teresa Budzisz-Krzyżanowska, Jowita Budnik, Ignacy Gogolewski, Janusz Gajos, Andrzej Seweryn, Szymon Szurmiej, Gołda Tencer, Olga Lipińska, prof. Barbara Osterloff, Zofia Posmysz, Julia Hartwig, Józef Hen, Ewa Tuwim, Kira Gałczyńska, Elżbieta Ficowska, Feliks Falk, Michał Sobelman, Mariusz Szczygieł, Małgorzata Rożniatowska, Joanna Friedman, Jan Matyjaszkiewicz a także aktorzy Teatru Żydowskiego.

WSTĘP 5 ZŁ

KUP BILET ONLINE: WWW.TEATR-ZYDOWSKI.ART.PL

REZERWACJE: 22 850 64 50 lub 51, bow@teatr-zydowski.art.pl