Jak Polacy mordowali Żydów. Ta książka wstrząśnie naszą wiedzą historyczną
Aleksandra Pawlicka
Od dawna żadna książka naukowa nie wzbudziła takiego zainteresowania. „Dalej jest noc” to wstrząsająca opowieść o losach Żydów zdanych na łaskę i niełaskę Polaków. „Z naszych badań wynika, że zdecydowana większość próbujących się ratować Żydów zginęła z rąk polskich bądź też została zabita przy współudziale Polaków” – piszą autorzy. Z każdych trzech poszukujących ratunku dwóch zginęło – dodają.
Skala udziału Polaków w wyniszczeniu żydowskich współobywateli była większa, niż przypuszczaliśmy – twierdzą autorzy książki „Dalej jest noc”, dwutomowego dzieła pod redakcją Barbary Engelking i Jana Grabowskiego z Centrum Badań nad Zagładą Żydów. „Z przeprowadzonych przez nas badań jednoznacznie wynika, że zdecydowana większość próbujących się ratować Żydów – na podstawie przebadanych i zweryfikowanych przypadków – zginęła z rąk polskich bądź też została zabita przy współudziale Polaków” – piszą autorzy.
Książka, która była tajemnicą
Książka niemal do ostatniej chwili trzymana była pod kluczem przez wydawcę ze względu na zainteresowanie rządzących, którzy chcieli poznać jej zawartość, zanim trafi do drukarni. Nie rozsyłano jej więc drogą e-mailową, a pierwsze próbne egzemplarze pojawiły się dopiero w ostatni czwartek.
Czas publikacji ma znaczenie. Przez Polskę przetoczyła się bowiem ostatnio fala antysemickiego hejtu, wywołana ustawą o IPN. Za jej pomocą PiS chce na nowo pisać historię Zagłady, bez opowieści o Jedwabnem, bez „Pokłosia”, „Idy” i setek naukowych prac udowadniających współudział Polaków w mordowaniu Żydów.
Dwutomowe dzieło „Dalej jest noc. Losy Żydów w wybranych powiatach okupowanej Polski” pod redakcją Barbary Engelking i Jana Grabowskiego z Centrum Badań nad Zagładą Żydów to efekt kilkuletnich badań prowadzonych przez dziewięciu naukowców w różnych regionach Polski. Ich wnioski potwierdzają bolesną prawdę: Polacy byli w czasie wojny nie tylko ofiarami, lecz także świadkami, a czasami i oprawcami.
Badania dotyczą trzeciej fazy Holokaustu, począwszy od 1943 roku, gdy getta były już zlikwidowane, ich mieszkańcy wywiezieni do obozów zagłady, a nieliczni Żydzi, którym udało się zbiec z transportów i obozów lub przeżyć egzekucje i wydobyć się z masowych grobów, wracali do rodzinnych wsi i miasteczek, szukając u sąsiadów pomocy.
– Proporcja porażki do sukcesu w poszukiwaniu ratunku wynosiła 2:1 – twierdzi Barbara Engelking. W badanym przez nią powiecie (Bielsk Podlaski) było 15 gett zamieszkanych przez 40 tys. osób. Szacuje się, że masową eksterminację zdołało przetrwać od 1300 do 2000 Żydów. Badaczka dotarła do 974 indywidualnych historii uciekinierów znanych z imienia i nazwiska. Z tej grupy końca wojny doczekały 322 osoby. – To oznacza, że 62,4 proc. szukających pomocy Żydów zginęło – mówi badaczka.
Opisywane przez nią historie to konfrontacja wielkich liczb z dramatem pojedynczego człowieka.
Opisy zbrodni
Jak choćby historie z powiatu węgrowskiego na Mazowszu, które w „Dalej jest noc” przytacza jeden ze współautorów książki prof. Jan Grabowski, pracujący od lat w Kanadzie, prywatnie syn Żyda ocalałego z Holokaustu. Grabowski opowiada Newsweekowi, żę w relacjach Żydów zaskoczyło go przerażenie postawą Polaków, bo co do Niemców i Ukraińców nie mieli złudzeń. Tamci byli obcy – Polacy swoi. Gdy zaczęła się likwidacja getta w Węgrowie, „wszyscy wiedzieli, dokąd ich zawiozą i co się tam z nimi stanie. Przez cały dzień esesmani z ochoczą pomocą Polaków ładowali Żydów na otwarte ciężarówki”. 8 tys. ludzi wpakowano do pociągów jadących do Treblinki.
Na ulicach Węgrowa w dniu likwidacji getta zabito około tysiąca Żydów. Przyglądający się rzezi Polacy zrywali z martwych ubrania i wyrywali im złote zęby. „Złote koronki z zębów ściągano różnymi narzędziami. Z tego powodu nazywano ich w Węgrowie ‘dentystami’. Dentyści sprzedawali swój towar przy pomocy różnych pośredników. Gdy jednemu z tych pośredników, który był urzędnikiem sądowym, powiedziano, że na tym złocie jest ludzka krew, odpowiedział: ‘nic podobnego, sam je dokładnie oczyściłem’”.
Inne przytoczone przez profesora Grabowskiego świadectwo pochodzi od strażaka Janiszewskiego: „Zdjąłem trupowi kolczyki i pierścionek i oddałem je komendantowi policji granatowej. A za to otrzymałem pozwolenie zatrzymania butów zdjętych z trupa zabitej Żydówki. W tych butach chodziła później moja żona”. Tenże sam Janiszewski zobaczył innym razem, że „obok trupa leżała szczęka kauczukowa ze złotą koronką, od której szpadlem odrąbałem koronkę i schowałem do kieszeni”.
Członkowie Ochotniczej Straży Pożarnej najmowali się do pomocy Niemcom bez przymusu, wręcz na ochotnika. Po likwidacji getta w Węgrowie wraz z granatową policją i miejscową ludnością przeczesywali dom po domu, wyciągając Żydów z kryjówek. „Dodatkową zachętę stanowiło ćwierć kilo cukru, które Niemcy obiecali wydać polskim ochotnikom za każdego doprowadzonego Żyda” – pisze prof. Grabowski, przytaczając relację Efraima Przepiórki.
Innym razem ochotnikom rozdawano wódkę: „Jeden z żandarmów wezwał osoby biorące udział w łapaniu Żydów, by podniosły rękę do góry. Dużo osób podniosło ręce. Niemcy zaczęli rozdawać wódkę. Najbardziej zasłużeni dostawali po półtora litra wódki, a reszta po pół litra”.Wyłuskiwanych z kryjówek Żydów prowadzono najczęściej na miejscowy kirkut, gdzie dokonywano egzekucji. To właśnie podczas tej ostatniej drogi żonie Fiszmana „gdyby nie była w stanie dość szybko ściągnąć kolczyków – próbowali obciąć uszy”. A do towarzyszącej jej Żydówki „Polacy wołali: ‘oddaj nam swoje buty!’. A ona na to: ‘Nie chcecie poczekać, aż mnie zabiją?’. Na to Niemiec kazał zdjąć jej buty (…) i powiedział do Polaków – teraz weźcie sobie jej buty”.To jest opowieść o tym, jak wola walki o przetrwanie zderzyła się z bezlitosną obojętnością i przyzwoleniem na zło. I jak trudno było w tym morzu nieszczęścia znaleźć perłę dobroci. Bo książka pokazuje też Polaków, którzy żydom pomagali. Tyle, że było ich znacznie mniej.
To jedynie fragment zawierającego wstrząsającego tekstu, który znajdziecie w najnowszym Newsweeku i na Newsweek Plus.
Aleksandra Pawlicka – Dziennikarka działu Polska
Dziennikarka Newsweeka, wcześniej pracowała we Wprost, Przekroju, polskiej sekcji BBC. Prywatnie podróżniczka. Napisała książki “Światoholicy” – o swoich podróżach do 60 krajów ze zdjęciami męża Jacka Pawlickiego>, szefa działu zagranicznego “Newsweeka”, wywiad- rzekę z prof. Magdaleną Środą “Ta straszna Środa”, książkę o I Kongresie Kobiet “Czas na kobiety” oraz sagę rodzinną Jerzego Stuhra “Historie rodzinne”.
Zawartość publikowanych artykułów i materiałów nie reprezentuje poglądów ani opinii Reunion’68,
ani też webmastera Blogu Reunion’68, chyba ze jest to wyraźnie zaznaczone.
Twoje uwagi, linki, własne artykuły lub wiadomości prześlij na adres:
webmaster@reunion68.com
Roman Gessek