Polska ponosi odpowiedzialność za nowe Niemcy

Marcin Antosiewicz

  Marcin Antosiewicz

Niemcy stały się krajem imigranckim. Co czwarty obywatel RFN ma imigranckie korzenie. To ma ogromny wpływ na pamięć o II wojnie światowej. Co piąty młody Niemiec nie wie, z czym połączyć hasło „Auschwitz”. To ogromne wyzwanie dla Berlina. Ale także dla Warszawy. Problem w tym, że PiS kompletnie nie rozumie współczesnych Niemiec, bo jest zaślepiony bieżącymi wojenkami.

„Biodeutsche” – ciągle teraz w rozmowie z niemieckimi znajomymi słyszę to pojęcie. W dosłownym tłumaczeniu oznacza: „Bio-Niemcy”, w wolnym: „rdzenni Niemcy”. Przy dynamicznie zmieniającej się strukturze niemieckiego społeczeństwa, to musiało się tak skończyć. Język znalazł sposób na rozróżnienie Niemców z dziada pradziada od Niemców, których dziadowie i pradziadowie nawet w Niemczech nie byli.

W 2018 roku, według Federalnego Urzędu Statystycznego, co czwarty Niemiec miał imigranckie korzenie (20,8 mln). To wzrost o 2,5 proc. w stosunku do poprzedniego roku. Wśród nich 2,77 mln urodziło się w Turcji, 2,25 mln w Polsce, 1,37 mln w Rosji (to trzy największe grupy).

Zatem jedna czwarta Niemców nie ma rodzinnego i emocjonalnego związku z wydarzeniami sprzed ośmiu dekad. Albo ma zupełnie inny niż tradycyjnie niemiecki. To przypadek Niemców z polskimi i rosyjskimi korzeniami. Jednak większość „nowych Niemców” nie czuje związku z Adolfem Hitlerem i atakiem na Polskę, a czasem nawet nic o tym nie wie.

Nowe Niemcy

21 proc. Niemców między 18 a 29 rokiem życia nic nie mówi hasło „Auschwitz”. Można z tego wnosić, że co piąty młody Niemiec w ogóle niewiele wie o II wojnie światowej i okrucieństwach, jakie Niemcy wyrządzili milionom ludzi. To wyniki sondażu, jakie kilka lat temu przeprowadzono dla tygodnika „Stern”. 31 proc. wszystkich Niemców nie było w stanie wskazać, gdzie znajduje się Auschwitz. 69 proc. odpowiedziało, że w Polsce.

<p”>Co ciekawe, mimo ignorancji wśród młodych, zmniejsza się liczba Niemców postulujących „grubą kreskę” w historii. W 1994 roku 53 proc. Niemców nie chciało wracać już do przeszłości. Po dwudziestu latach ich liczba zmniejszyła się do 40 proc., bo obecnie większość – 56 proc. jest przeciwna wypieraniu masowych zbrodni ze zbiorowej pamięci.

Zdecydowana większość niemieckich elit zdaje sobie sprawę z odpowiedzialności za II wojnę światową i odpowiedzialności za przechowywanie pamięci o niej. Piątkowy dziennik „Die Welt” zamieścił na okładce artykuł polskiego premiera o II wojnie światowej. Cztery lata temu „Berliner Zeitung” zamieścił na pierwszej stronie zdjęcie obozu koncentracyjnego w Auschwitz z tytułem: „Das ist Deutschland” (To są Niemcy).

Magazyn „Der Spiegel” tydzień temu opublikował artykuł z tytułem, który jeszcze parę lat temu uznalibyśmy za histeryczny: „Czy wojna w Europie jest znowu możliwa?”. Dziś największy tygodnik w Europie poważnie analizuje taki scenariusz. „Szok drugiej wojny światowej na długo utrzymał pokój w Europie. Jednak wspomnienie horroru słabnie, a zagrożenie nowymi konfliktami rośnie”, pisze niemiecka gazeta. „Idea nacjonalizmu, która zdaniem wielu doprowadziła do wojny, wraca do łask”, dodaje magazyn.

Nowy nacjonalizm

Tę ideę widać także w ojczyźnie Hitlera. Nacjonalistyczna Alternatywa dla Niemiec (AfD) wyrosła na jedną z najważniejszych sił politycznych. W sondażach bije się o trzecie miejsce z lewicową SPD, partią Willego Brandta. Niedawno przewodniczący AfD, Alexander Gauland stwierdził, że Niemcy mają prawo być dumni z osiągnięć Wehrmachtu. – Kiedy Francuzi są dumni ze swojego cesarza, a Brytyjczycy z Nelsona i Churchilla, to my mamy prawo być dumni z dokonań niemieckich żołnierzy w dwóch wojnach światowych – tak brzmi jego dokładna wypowiedź. Gauland mówił o tym w kontekście „odzyskiwania niemieckiej tożsamości”.

Partia, która tak widzi zbrodnie Wehrmachtu na pewno nie może być sojusznikiem Polski. Problem jednak w tym, że dla rządzących dzisiaj w Warszawie jest cichym sprzymierzeńcem. Bo AfD rośnie na krytyce polityki migracyjnej Angeli Merkel i jej przywiązaniu do liberalnej demokracji, której filarem jest trójpodział władzy, na czele z niezależnym sądownictwem. PiS cieszy się, że otwartość i liberalizm Merkel jest politycznie karana.

Jeszcze kiedy byłem korespondentem TVP w Niemczech, już „nowe” Wiadomości wysłały mnie w lutym 2016 roku do Drezna na marsz PEGIDY (Patriotyczni Europejczycy przeciwko Islamizacji Europy). To organizacja, która jest społecznych zapleczem AfD. W mojej relacji pokazałem oprócz transparentów krytykujących Merkel, także te ostro atakujące USA i NATO za „imperialistyczną politykę” i mnóstwo rosyjskich flag. Bowiem lider PEGIDY Lutz Bachmann, jak powiedział mi w wywiadzie, bardzo ceni Władimira Putina. „Wiadomości” w telewizji Jacka Kurskiego puściły relację z Drezna, jednak wycięły z niej antyamerykańskie i prorosyjskie wątki, została tylko krytyka Merkel za uchodźców. To pokazuje, że „dobra zmiana” nie ma pojęcia o Niemczech, jest zaślepiona bieżącymi wojenkami.

Polska odpowiedzialność

Gdy Merkel, z nocy z 4 na 5 września 2015 roku, otworzyła granicę dla imigrantów, choć w rzeczywistości granica nigdy nie była zamknięta, to z Frankfurtu nad Menem, gdzie odbywał się mecz towarzyski Polska-Niemcy, szybko pojechałem do Monachium. W sobotę 5 września 2015 roku stałem na Dworcu Głównym i widziałem jak tysiące uchodźców przyjeżdżało pociągami z Austrii. Widziałem euforię witających ich Niemców. Jeden obrazek, w jakimś sensie kiczowaty, zapamiętam na zawsze.

Para niemieckich staruszków przepycha się przez tłum do barierek, by poczęstować nowo przyjezdnych upieczonymi przez nich ciastkami. Widzę z bliska tę sytuację i jak to zazwyczaj zdenerwowani telewizyjni reporterzy pokazuje swojemu operatorowi, żeby wszystko kręcił. Po czym dopadam do staruszków z mikrofonem i pytam, dlaczego tu są, co przynieśli, co myślą o uchodźcach. – Upiekliśmy im ciastka– mówi kobieta. – Wie pan, ja byłem w Wehrmachcie – zaczyna mężczyzna i wtedy już wiedziałem, że to będzie mocny wywiad. Ale jeszcze nie wiedziałem, że zapamiętam go do końca życia. – Jako niemiecki żołnierz musiałem robić te wszystkie okropne rzeczy innym ludziom – dodaje i bierze głęboki oddech. – Dlatego dzisiaj się cieszę, że inni z radością przychodzą do nas. A ja mogę im pokazać, że się z tego cieszę – skończył ze łzami w oczach.

Może reakcja na uchodźców wielu Niemców na jesieni 2015 roku była zbyt entuzjastyczna. Może byli zbyt naiwni. Może Merkel nie wiedziała do końca, co robi, nie przewidziała konsekwencji, a potem źle zarządzała całym kryzysem. Pytanie tylko do polskich polityków i wszystkich Polaków: jakich Niemców wolimy za sąsiadów? Tych odrzucających wielokulturowość z września 1939, których dzisiaj reprezentuje AfD i PEGIDA? Czy tych przyjmujących uchodźców z września 2015, których symbolem stała się Angela Merkel?

Polska nie jest światowym mocarstwem, jednak ma wpływ na zachodniego sąsiada. Głównie przez wojnę. Niemcy potrzebują odpuszczenia win, by czuć się pełnoprawnym członkiem międzynarodowej wspólnoty i liderem Europy. Pytanie tylko, jak rząd w Warszawie zamierza wykorzystywać ten wpływ na Berlin: czy potraktuje go jako emocjonalny szantaż, by zamknąć Niemcom usta, kiedy PiS „reformuje” wymiar sprawiedliwości, i będzie puszczał oko do „Bio Niemców”, którzy nie chcą Arabów, czy Polacy wesprą tych Niemców, którzy za najważniejszą lekcję z wojny uważają umacnianie demokracji i praw jednostki, niezależnie od tego jaka krew płynie w ich żyłach.

Gdy zostałem korespondentem w Niemczech na spotkaniu katolickiej wspólnoty Sant’Egidio w Monachium przeprowadziłem wywiad z ówczesnym prymasem Polski, kardynałem Józefem Glempem. Po spotkaniu zapytałem kardynała, którego znałem z Warszawy, jak podchodzić do tych Niemców, jak o nich opowiadać Polakom. Prymas opowiedział mi wtedy swoją rozmowę z Janem Pawłem II przed jego pielgrzymką do zjednoczonego Berlina. Usłyszał wtedy od papieża, że „jako Polacy musimy trzyma Niemców za rękę, by pomóc im wyjść z koszmaru, który uczynili światu”. 23 czerwca 1996 roku Jan Paweł II w czasie swojej pielgrzymki do Niemiec przeszedł przez Bramę Brandenburską u boku Helmuta Kohla, którego trzymał za rękę.

W kwietniu 2014 roku, dzień przed kanonizacją Jana Pawła II, niemiecki kanclerz wrócił do tamtych wydarzeń. Na łamach „Bilda” napisał: „Gdy wieczorem 23 czerwca 1996 roku przechodziliśmy przez Bramę Brandenburską w Berlinie, Jan Paweł II chwycił moją dłoń i powiedział: panie kanclerzu, to jest wielka chwila w moim życiu. Ja, papież z Polski, stoję z panem, niemieckim kanclerzem, przy Bramie Brandenburskiej, Brama jest otwarta, mur upadł, Berlin i Niemcy nie są już podzielone, a Polska jest wolna”.

Po 1989 roku najczęstszym słowem w relacjach polsko-niemieckich było „pojednanie”, które przecież zainicjowali polscy biskupi w 1965 roku, zaledwie 20 lat po wielkiej wojnie. 80 lat po wybuchu wojny dominującym słowem są „reparacje”. Atmosferę w relacjach zmienił polski rząd, rząd PiSu. Pytanie więc, jaka będzie przyszłość: czy skupimy się na pojednaniu, czy na reparacjach wojennych. Pamiętajmy tylko, że „nowi Niemcy” nie będą mieli skrupułów w wyliczeniu ostatecznego rachunku, policzeniu ofiar i utraconych ziem. Oni mogą do tego podejść na chłodno, biznesowo, bo ich dziadek nie był w Wehrmachcie. Czy tak Polacy powinni rozmawiać z „nowymi Niemcami” o wojnie, używając kalkulatora i przelicznika za ofiary? Czy to zapewni nam bezpieczeństwo i da gwarancję, że już nigdy nie dojdzie do wojny?

</p”>

The Gay French Poet Behind the Alt-Right’s Favorite Catch Phrase

Bruno Chaouat

Renaud Camus, whose theory of a ‘great replacement’ is echoed by white nationalists and mass killers, was once a disciple of the literary theorist Roland Barthes

Renaud Camus stands next to members of far-right movement La Ligue du Midi on Oct. 8, 2016, in Montpellier, France, during a protest against the country’s migrant and refugee policy(Photo: Pascal Guyot/AFP/Getty Images)

Fear of a “great replacement” lurks in the consciousness of the growing far right and fascist movements of the West. It was there motivating Anders Breivik’s terrorist attack in Norway in 2011, and again at the 2017 Charlottesville neo-Nazi demonstrations in the infamous slogan “Jews will not replace us.” And it was there in the Pittsburgh massacre, the Christchurch massacre, the El Paso massacre. In the wake of these events, the slogan keeps popping up in the U.S. and international news and with it the name of its author, Renaud Camus. 

Camus has no relation to that earlier French writer, Albert, the great humanist with whom he shares a surname. Renaud Camus is the originator of the infamous phrase “great replacement”—grand remplacement—in the original, that has become the motto of international white supremacists and mass murderers who fret over white populations being replaced by an invasion of immigrants.

Renaud Camus is not Donald Trump, Steve Bannon, or Richard Spencer. He is a French intellectual; a man of letters not a demagogue, a refined mind, and to dismiss him as a mere ideologue would be a mistake. That’s the problem with French fascism, it’s elitist and literary and classy and it attracts very smart people. The use of the concept of great replacement by vulgar white supremacists is analogous to Nazi use of Wagner or Nietzsche. It had to be simplified to the absurd in order to reach the masses. Camus’ audience has never been the masses and Camus has nothing but contempt for those semi-illiterate murderers who kill in the name of his theory. This does not mean, however, that Camus bears no responsibility for the crimes that his theory has inspired. His ideas are perfectly clear and he deserves the burden of their legacy. But the trajectory that led Camus to the so-called great replacement, and then led that theory to become an international slogan of the far right, is tortuous and worth exploring in all its meanders and sophisms. 

In 2000 Renaud Camus, previously best known as a poet and novelist, became notorious for a couple of pages of his diary. A major French publisher had been putting out installments of the diary for many years at that point, at the pace of one volume a year. Then, in 2000 Camus wrote that Jews, with few exceptions, cannot enjoy an organic relation with the French language, culture, and literature. In order to really have an authentic connection with French culture, Camus wrote, one must have been French for several centuries at least. Those few sentences provoked an outrage in the French center-left press. This is the time when, as a Jew and literary scholar, I became interested in Camus, met him, lectured and wrote about him. And so I owe the reader this disclaimer: I was young, relatively, and spellbound by Camus’ erudition, love of art and music, and old France manners. It was before he founded his political party, gave up literature, and became a full-fledged ideologue and propagandist.

Renaud Camus’ diary proposed a contract of zero censorship with his readers. I say it all the way I think and then I confront my darkest thoughts and nuance them and even berate myself for daring to think such bad thoughts. Granted that the contract was sincere, let us say that the diarist could legitimately be defended, in the name of free speech, of literary license, in the name of that very French belief that literature has the right to say everything, and even in the name of a certain ethic of self-examination and soul searching. After all, we are prey to bad thoughts, and we keep them to ourselves—why not publish those dark thoughts and run the risk of ostracism? Such was the defensive strategy employed by Camus and his defenders including, for a time, me. 

A couple of years later, in 2002, however, Camus confirmed that the statements made in 2000 were not merely soul-searching and that his belief in an organic connection between ethnic origin and literary sensitivity was in fact rooted in a naturalistic conception of culture with clear implications for ideological dogmas. Indeed in the aftermath of the national outrage, Camus, feeling cornered, wrote a voluminous book titled Of Meaning, and in that book he laid out a bizarre theory loosely based on a dialogue by Plato titled Cratylus. 

Plato’s Cratylus dialogue, if you remember your classics, bears on the nature of language. The question asked by Plato through his two interlocutors, Cratylus and Hermogenes, is the following: Is language connected organically to the essence of the things it describes, or is it the product of custom and social convention? Cratylus’ view that language is natural rather than a form of convention is adopted by Camus who uses it as the conceptual basis for his own belief that culture is the product of a physical connection with the land and with ethnic origins. The analogy was far-fetched but it provided the foundation for an ideological claim: namely, that people (immigrants) who claim to be French just because they have a French passport are fakes even if they were born in France and even if their parents were born in France. They are paper French. Phony French. And so, that was how Renaud Camus started to elaborate his theory of the great replacement, a theory that has far outgrown its origins to attain the level of international influence that we are now witnessing. 

If there is a natural connection between culture, place, and ethnicity, then mass migrations threaten that natural connection. The immigrants from the Maghreb and Africa, like the Jews who inhabited France before them, will never be genuinely French, no matter how deeply they imbibe French literature and culture. There is something essentialist, and certainly romantic, in that conception. Ironically enough, Camus began as a disciple of Roland Barthes, the literary theorist who in fact wrote the foreword to a very early book by Camus, thus helping to launch his literary career. Camus is not only a reactionary, he is also an adept of postmodern theory and in his early career was very fond of experimental and avant-garde writing. 

Camus’ evolving conception of meaning was once derived from Barthes’ theory of degrees of discourse, or spiral of meaning. Barthes’ idea was that an utterance has a meaning that can be entirely reversed, or understood totally differently in a different context. This spiral conception of meaning obviously undermines the essentialist belief in absolute truth. From a postmodern, relativistic conception of truth (one that is dynamic and nonfoundational), which Camus had held along with his left-wing politics through the 1970s and ’80s, the author turned in the later part of the ’90s toward an essentialist, quasi-romantic conception of culture and identity (one that is static and grounded in a soil). From the spiral of meaning, the Barthes playfulness with language, Camus had turned away, preferring something more “serious” and rigid as a basis of belief. 

This straightening out of the spiral was notable for another reason: It reflected not only the political evolution of the former French progressive now giving intellectual ammunition to the far right, but on his personal identity as well, as Camus was openly gay. He is not the first European ideologue or politician to argue that Islam’s homophobia justifies Islamophobia. Think of Pim Fortuyn, one of Camus’ heroes. To be sure, Camus did not have to make too much effort to capitalize on a major ambiguity of left-wing identity politics—the sacrifice of gay and women rights on the altar of anti-racism. Journalist and essayist Caroline Fourest has written eloquently on this ambiguity from a secularist feminist perspective—without falling into the trap of racism. 

Camus’ essentialist conception of identity is reminiscent of the early 20th-century French literary right wing—the idea that Jews will never be able to relish Racine’s poetry in the same way as a “real” Frenchman. This notion was based on the belief held by French monarchist and Catholic Charles Maurras that there is a real country and a legal one. Whereas the legal one is pure convention (Hermogenian), the real one is Cratylian. The legal one is institutional, the real one is a natural fact. Nation is not narration, it is nature.  

Replacement theory appeared as a logical extension of Camus’ belief in an “organic” French culture, threatened by the presence of impostors. Camus has observed, first with anxiety then with despair, the mass migration to France and Europe from Africa that had started with the family reunion policy in the late 1970s. Nor was he wrong to observe that the face of France and Europe were changing with the arrival of these newcomers in successive waves of immigration. It would be absurd to deny that Europe and France are facing cultural clashes and new legal challenges like the ban on the burqa, wearing of hijab at school, holidays, prayers in public spaces, and others. As well, there were the violent attacks on Jews and non-Jews carried out since the early millennium in the name of Islam—attacks that were minimized by the left and exploited by the far right. Sober journalists and demographers argue that the face of Europe is changing. No serious scholar would claim that the great changes are merely a conspiracy, and neither does Camus himself rely on conspiratorial explanations. For him the great replacement reflects a structural problem, an emanation of a culture of superficiality tied to late capitalism, petty bourgeois democracy, and to the devaluation of human life.

recomended by: Leon Rozenbaum

The most recent argument that Camus and his followers have been concocting in order to render acceptable the concept of great replacement is cleverly built on themes from the left wing—and largely Jewish—Frankfurt School theorists, and their critique of instrumental rationality. Such is the line of argument in a pamphlet titled Disposable Man (literally Replaceable Man) meant to justify the concept of great replacement by embedding it in a general critique of modernity. Everything in a culture of consumerism has become kitsch and junk and disposable; nothing endures. As a result, humans are now considered as disposable material. This is why some social engineers in Brussels are organizing a dystopia by bringing people from around the world without any consideration for the cultural differences—because all that matters is matter and quantity and growth. Clashes ensue, but, more importantly, for Camus, this politics, espoused and enforced by French President Macron and German Chancellor Merkel, is one of “white genocide,” or European genocide. This racial component is Camus’ innovation, or perhaps perversion, of the Frankfurt School, which, while harshly critical of the devaluation of life in late capitalism, did not use the critique as a pretext for xenophobic ranting.

Following in a long tradition of reactionary thought dating back to the opponents of the French Revolution, Camus sees democracy as a degradation of high culture and embraces an elitist vision of society where only the elect are the shepherds of culture. There are overlaps with the Marxist left’s vociferations against the petty bourgeoisie, such as in the work of the filmmaker and poet Pasolini, but Camus’ rejection of liberal democracy is closer to Heidegger’s than to the revolutionary left. It is a celebration of roots and dwelling and the integrity and authenticity of the homeland. In this essentialism clothed as humanism, a new style of racism was born based on a rejection of multiculturalism in the name of preserving the diversity of cultures. 

Let me examine the great replacement theory in its own right, as if it were a serious theory, and play the devil’s advocate for a moment. What if, horresco referens, Camus and his followers were right? What if the immigration policy and opening of borders could only result in clashes and violence? What if it betrayed a purely instrumental conception of the human, a system that dehumanizes people by uprooting them as if they were spare parts or cogs in a machine? What if immigration was a ploy of global capitalism to obtain cheap labor and liquidate culture in order to turn nations into playgrounds and Disneyland resorts for decerebrated consumers–people who would be uniform and one-dimensional? This critique of a human experience turned artificial seems legitimate and even alluring. 

The problem is that Camus wants it both ways. If on the one hand he denounces the instrumentalization of man through capitalism, mass migration, exploitation, on the other hand, the very concept of replacement subscribes to an artificial conception of life in general, and of human life in particular. It is impossible to talk about human population replacing another human population without subscribing to an instrumental conception of human life, without considering human life as an Ikea piece of furniture. 

Despite the allure of Camus’ theory of replaceable man, despite his denunciation of the reign of quantity, the claim that human beings can be replaced because the place of dwelling is something static and defined once and for all is inherently counterfactual and artificial. The great replacement is an ideology based on a static, artificial conception of the human. It contradicts the legitimate denunciation of the cynical conception of the human as disposable material. European settlers have not replaced native Americans, the Jews have not replaced the Palestinians, the Hispanics will not replace the white Americans, and the Muslims and Africans will not replace the white Europeans. And so while denying that the world is confronted with mass migrations and a global migration crisis would be absurd and counterproductive, one should not talk about a great replacement but about a great displacement. Displacement is indeed genuinely human. 

The great replacement theory is based on an anti-humanistic and nihilistic conception of the human. It is not by chance that Nazi racial theory and eugenics were meant to manufacture a new man—they were the exact opposite of life, the mechanisms of an artificial conception of human life; life that can be manufactured in a laboratory. The great replacement theory, despite its author’s sophistry and refinement, is a eugenic vision of humankind and every bit as artificial.