Żydobanderowiec to on. Czego nauczył mnie Josyf Zisels?

Paweł Smoleński

Josyf Zisels, ukraiński Żyd: jeśli między Ukraińcami i Żydami istnieje wspólna pamięć historyczna, to zajmuje ona tylko niewielką przestrzeń (Fot. AP)

Jaki jest dowód ostateczny, że putinowska Rosja to uczennica Związku Sowieckiego? To Josyf Zisels, ukraiński Żyd z Czerniowiec

Jeszcze w latach 70. XX w., gdy Josyf znalazł się w wątłych szeregach sowieckich demokratów Ukraińskiej Grupy Helsińskiej i odpękał za to sześć lat łagru o zaostrzonym rygorze, KGB odkryło „sojusz tryzuba z gwiazdą Dawida”.

A kiedy podczas rewolucji godności i kijowskiego Majdanu Zisels okazał się ważną postacią demokratycznego buntu, rosyjska propaganda oraz FSB ukuły termin „żydobanderowiec”. To pojęcie miało Josyfa obrazić, jako że „Żyd” i „banderowiec”, a zwłaszcza zbitka obu słów, po rosyjsku brzmi pogardliwie.

Tymczasem Zisels przypiął sobie to określenie do marynarki jak order i mówi ochoczo: „Tak, to ja”.

Ukraiński Żyd, a nie Żyd z Ukrainy

Co jeszcze wiemy o Ziselsie? Po pierwsze – różnił się od sowieckich dysydentów, z którymi współpracował ile sił, gdyż walczył nie tylko z komunizmem, ale też z komunistycznym imperializmem, by Ukraina była niepodległa.

Po wtóre – jest ukraińskim Żydem, a nie Żydem z Ukrainy. Oznacza to, że nie wyemigruje do Izraela – zupełnie jak Marek Edelman – gdyż uważa, że Ukraina jest jego ojczyzną, choć biedna, bijąca się z Rosją o Donbas, pozbawiona okupowanego przez Moskwę Krymu, jedną nogą na Zachodzie, a drugą na Wschodzie (Zisels robi wszystko, by Ukraina skleiła się z Zachodem).

Po trzecie – Zisels czerpie z obu tradycji, ukraińskiej i żydowskiej, świadom, że pola wspólne pamięci historycznej tych dwóch narodów są niewielkie, choć to setki lat życia na tej samej ziemi. Żydzi, nie tylko na Ukrainie, lecz na całym świecie, wskazują powstanie Chmielnickiego, chłopską koliszczyznę i rzeź humańską z końca XVIII w., walki o niepodległą Ukrainę w początku XIX w., Holocaust, antyżydowskie akcje UPA i podporządkowane Niemcom bataliony policyjne jako wielkie tragedie swego narodu. Ukraińcom nie pasuje żydowska współpraca z okupującą ukraińską kolonię Polską, Rosją i Sowietami. Jednak obu opiniom warto przydać kontekst, a dopiero wówczas posłużą do precyzyjniejszego opisania świata.

Czego nauczył mnie Josyf Zisels?

Czego uczy na przykładzie własnego życia Zisels?

Że warto walczyć z imperiami zła, bo nie są takie mocne, zwłaszcza w boju z przyzwoitością.

Że każda generalizacja jest krzywdząca, co wypomniał prezydentowi Izraela Reuwenowi Riwlinowi, który powiedział, że Ukraińcy są współodpowiedzialni za Szoah, a nie zająknął się o ukraińskich Sprawiedliwych.

Że dowódca UPA Roman Szuchewycz i Stepan Bandera nie są jego bohaterami, lecz rozumie, dlaczego są bohaterami wielu mieszkańców jego ojczyzny, i powiada: „Niektórzy Żydzi byli w szeregach UPA”. Czyli Zisels uczy, że nie można załamywać rąk, a w życiu warto kierować się namysłem idącym z serca. Oraz że historia ma jeszcze tak zwane okoliczności.

Lecz przede wszystkim mówi o przyszłości. Bo Chmielnicki i UPA, żydowska współpraca z Polakami i Rosją to przeszłość, a liczy się to, co dziś: demokracja, Europa, rodzina narodów.

Ukraińcy, czyli rezuni, hajdamaki, kacapy

Skąd to wszystko wiem? Wiem, bo kilka razy rozmawiałem z Josyfem, a czapkę skromnie miąłem w rękach i pochylałem czoło, bo to wielki człowiek. Lecz dowiedziałem się o tym wszystkim od Josyfa Ziselsa i Izy Chruślińskiej, która z nim rozmawiała długie dni i wieczory na potrzeby wywiadu rzeki opublikowanego w ukraińskim wydawnictwie Duch i Litera już cztery lata temu. Nie powstrzymała mnie nawet wyniesiona ze szkoły powszechnej co najwyżej letnia miłość do cyrylicy.

Dziwi mnie zaś, że po polskiej stronie wspólnej granicy nikt nie otworzył sakiewki, by sfinansować przekład i druk tej książki. Ja wiem, że Ukraina jest Polsce bliska w momentach heroicznego buntu (lubimy się wzruszać), a potem przepada gdzieś w oddali na euroazjatyckich stepach. Zapytać Polaka o Ukraińców poza czasami burzy i naporu, a odpowie, że rezuni, hajdamaki, kacapy, z wyłączeniem budowlańców oraz producentów owoców i warzyw, bo gdyby nie Ukraińcy, ssaliby palce z głodu.

Nie chciałbym natomiast sądzić, iż tym, czym Polak naprawdę się szczyci, jest własne podwórko, wysoki płot, który broni je przed światem i płynąca z tego niewiedza. Po co być niedouczonym, skoro można przeczytać tę i ową książkę, nawet o Żydach i Ukraińcach, nawet wydrukowaną „krzesełkami”? A gdyby jeszcze udało się przeczytać po polsku, byłoby mega.

Paweł Smoleński, pisarz, publicysta, reporter „Gazety Wyborczej”

French Judges Order Accused Antisemitic Murderers of Holocaust Survivor Mireille Knoll to Face Criminal Trial

Ben Cohen

Mireille Knoll, the 85-year-old Holocaust survivor who was murdered in her Paris apartment. Photo: Knoll family.

French judges on Monday ordered the two men accused of robbing and killing a Holocaust survivor at her Paris home in 2018 to stand trial on a charge of murder aggravated by antisemitism.

Yacine Mihoub, 30, and his associate Alex Carrimbacus, 25, are alleged to have brutally murdered 85-year-old Mireille Knoll — a survivor of the mass deportation of the Jews of Paris in July 1942 — in her apartment on the Avenue Philippe-Auguste on March 23, 2018.

The pair were understood to have targeted Knoll after Mihoub, a neighbor of Knoll’s since the age of eight, told Carrimbacus that she would have plenty of money as she was Jewish.

Firefighters who arrived at Knoll’s building later that night to answer an emergency call discovered her partially-burned body with 11 stab wounds.

French media outlets reported that Mihoub and Carrimbacus — who met each other in prison — possessed lengthy criminal records for offenses that included theft, possession of narcotics and violence. Mihoub additionally had a conviction for sexual assault.

A police investigation following Knoll’s death established that Mihoub was attracted to Islamist ideas and slogans, and was already known to the authorities for having praised the Kouachi brothers, who carried out the deadly terrorist attack against the satirical magazine Charlie Hebdo in January 2015.

According to Le Figaro, Mihoub was also “compulsively addicted to antisemitic websites and a staunch defender of Hamas.”

The news that antisemitism would figure as an aggravating factor in the two men’s upcoming trial was welcomed by Knoll’s family.

“As far as my mother’s murder is concerned, there is no doubt that it was an act of antisemitic hatred,” Alain Knoll, her son, told Israeli broadcaster i24‘s French-language service on Monday.

Knoll said he was “relieved” by the judges’ decision, having feared that they might have “taken a different direction” because of the prevailing political climate in France.

“When we see what is happening in France, that politicians and judges are very often reluctant to recognize the antisemitic nature of [such] acts, we are afraid,” he remarked.

Uppermost in mind was the very different judicial outcome in the case of Sarah Halimi — a 65-year-old Jewish widow murdered in her Paris apartment in April 2017, 11 months before Knoll’s killing, by an intruder who yelled Islamist slogans as he repeatedly beat her before ejecting her from a third-floor window.

To the fury of the French Jewish community, a ruling by the Paris Court of Appeal last December excused Halimi’s alleged murderer, Kobili Traore, from a criminal trial, on the grounds that his intake of cannabis had supposedly wiped out his mental awareness and his judgement.

Gilles-William Goldnadel, a lawyer who has represented both the Knoll and Halimi families, said that he too had feared a repeat of the Halimi decision.

“Without a doubt, the Sarah Halimi case served as a model,” Goldnadel told Le Figaro. With Mireille Knoll, he said, “we were faced with a heinous crime committed against an old lady and, since she was Jewish, it was even better for her murderers.”

While Goldnadel declared himself pleased that Mihoub and Carrimbacus would now go on trial, he regretted the judges’ decision to show leniency to Mihoub’s mother, who had been accused of concealing the evidence of Knoll’s murder.

Mihoub’s mother had “removed evidence, in this case the murder weapons, from the knives which she cleaned, and she also broke her judicial obligations by conversing with her son during his preventive detention in order to agree on the version of the facts,” Goldnadel explained.