Demokracja umarła, niech żyje demokracja

Andrzej Koraszewski

Protest w Krakowie przeciwko zaostrzaniu przepisów aborcyjnych (Źródło zdjęcia: Wikipedia)

Wezwania do jedności opozycji są z definicji śmieszne. Lewica, prawica, centrum, liberałowie, rolnicy, wierzący, niewierzący, ryż, mydło, powidło. Jaka jedność? Czy jednoczy to towarzystwo wyłącznie niechęć do rządzącej koalicji?

Teoretycznie jest tu coś więcej – zgoda, że państwo prawa jest wartością. Żadnej wspólnej deklaracji w tej sprawie nie widziałem. Politycy opozycji zgodnie, ale osobno powtarzają pod adresem rządzącej koalicji zarzuty dotyczące łamania Konstytucji, niszczenia demokratycznych instytucji, demolowania wymiaru sprawiedliwości, zawłaszczania publicznych mediów, niszczenia wolności słowa, zamachu na prawa kobiet, ograniczania obywatelskich swobód i tym podobne.

Czy klarowna deklaracja wspólnego obszaru – zgody na reguły gry, w ramach których toczą się polityczne spory – mogłaby coś zmienić? Tego oczywiście nie wiemy. Jednak pokazanie, że opozycję łączy coś więcej niż chęć detronizacji rządzących i zajęcia ich miejsca, być może podniosłaby choć trochę gotowość do udziału w wyborach.

Kolejne sondaże wskazują na względnie stabilny rozkład postaw elektoratu. Rządząca koalicja nie traci koszulki lidera uszytej z watykańskiej flagi. Największą grupą wśród badanych są jednak nieodmiennie ludzie deklarujący, że nie wybierają się na żadne wybory. Poparcie dla Zjednoczonej Prawicy deklaruje w tych sondażach między 30 a 35 procent respondentów, tych, którzy deklarują, że nie interesują ich żadne wybory jest mniej więcej o 10 procent więcej. Zaufanie do polityki i polityków jest tragicznie niskie i nie budzi to specjalnego zdziwienia. Polityk to ktoś, kto żyje żądzą władzy i zmierza do niej po trupach.

Zmarły 18 kwietnia Stefan Bratkowski proponował  swego czasu „intelektualny zamach stanu” – oparty na wnikliwej dyskusji nad ustrojem naszej demokracji. Ta propozycja padła na marginesie głębokiej analizy naszych konstytucji i konstytucji innych państw. W innym miejscu, wracając do początków naszej nowej niepodległości, wzywał, by ponownie podjąć pytanie, jakiego chcemy państwa, jakiego chcemy ustroju, żeby wyjść z chronicznej choroby niemocy i korupcji.

Dla przeciętnego wyborcy uczone spory o konstytucję, równoważenie władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej, przeciwstawianie samorządu lokalnego władzy centralnej, by rząd nie miał nadmiernej władzy, są po prostu zbyt skomplikowane. Nie ma w tym nic złego ani nagannego. Nie wymagajmy do rolnika, mechanika samochodowego, programisty lub kardiochirurga, żeby miał wiedzę konstytucjonalisty i historyka państwa i prawa. Wyborca widzi polityków opowiadających, jak to oni kochają ojczyznę i czyta doniesienia o tym, jak kłamią i kradną.

Zamach stanu kojarzy się z ludźmi w mundurach i z karabinami w rękach. Jak mógłby wyglądać intelektualny zamach stanu, który nie byłby salonową burzą w kieliszku wody? Intelektualny zamach stanu, który mógłby być dostrzeżony w Dobrzyniu i w Pikutkowie?

Stefan Bratkowski pytał, czy chcemy „państwa równych praw dla wszystkich obywateli, czy państwa zemsty”. Przypominał, że w 1989 roku wybraliśmy to pierwsze, ale jak się wydaje na długą metę zwyciężyła ta druga opcja. Dziś wydaje się, że również z ław opozycji częściej słychać okrzyki „będziesz siedział”, niż żądanie poszanowania regulaminu wspólnoty mieszkaniowej.

Intelektualny zamach stanu, żeby był zamachem, musiałby być demonstracją siły. Czy byłaby taką demonstracją siły wspólna deklaracją opozycji o tym, co ją łączy? Sama w sobie zapewne jeszcze nie, ale w połączeniu z przeniesieniem (bez pytania o zgodę prezydenta czy Sejmu) Dnia Niepodległości na 3 maja, z ogłoszeniem, że tego dnia bronimy idei państwa równych praw dla wszystkich obywateli, poszanowania reguł naszych sporów, niepodległości, czyli wolności od tyranii – kto wie, może to właśnie okazałoby się tym intelektualnym zamachem stanu. Taki zamach, nawet jeśli nie w pełni skuteczny, jeśli tylko pokazujący, że opozycja umie ze sobą rozmawiać, że umiemy spojrzeć na państwo nie przez nacjonalistyczne lub inne partyjne okulary, mógłby się okazać nie tylko demonstracją siły, ale i przekonać, przynajmniej część zbrzydzonych wrzaskami polityków ludzi do tego, że warto będzie rzucić na szalę swój głos.

Nie tylko u nas demokracja zblakła i straciła urok, nie tylko u nas sentymentalne opowiastki przechodzą we wzajemne szczucie i dawno temu zastąpiły wszelkie poszukiwania logistyki znajdowania tego, co wspólne.

Symbole są ważne i pozostaną ważne. Data 3 maja jako święta Konstytucji, święta marzenia o państwie równych praw dla wszystkich obywateli, została ukradziona. Tego dnia wierni usłyszą w kościołach paplaninę, że jest to jakieś święto Maryi Królowej Polski, a będą to mówić spadkobiercy tych, którzy przeciw Konstytucji 3 Maja najgłośniej protestowali. Chyba nigdy wcześniej nie było tak silnej świadomości, że Kościół katolicki nie ma nic wspólnego z prawdziwym patriotyzmem, chyba nigdy wcześniej sytuacja nie była wyraźniejsza – uzurpująca sobie prawo mówienia w imieniu narodu mniejszość wyklucza większość i pozbawia ludzi praw obywatelskich. Rozbita opozycja nie daje na to przyzwolenia, ale nie umie nawet powiedzieć, co ją łączy. Intelektualny zamach stanu nie musi być mrzonką. Mrzonką jest bredzenie, że dni rządzącej koalicji są policzone. Są policzone od pierwszego dnia do dziś. Jutro w znacznym stopniu zależy od tego, czy potrafimy ten intelektualny zamach stanu zorganizować. Możemy oczywiście modlić się, żeby ta koalicja rozsypała się bez naszej pomocy, żeby dyktator zniknął, żeby stał się jakiś cud, ale przypisywanie modlitwom siły sprawczej nie jest rozsądne.

Napisany w 2012 roku artykuł Stefana Bratkowskiego wzywający do intelektualnego zamachu stanu przeszedł bez echa. Artykuł bardzo erudycyjny, zaledwie zapraszający do dyskusji w wąskim gronie, opublikowany w momencie nakręcania sentymentów wokół teorii spiskowej opartej na tragedii w Smoleńsku. Autor próbował w nim wyjaśnić sens Konstytucji 3 Maja i jej najbardziej istotne dziedzictwo. Pokazywał jak we Francji stworzono klasę polityczną, której głównym zajęciem była i jest nadal walka o stołki i dostęp do żłobu. Marzył o państwie opartym na silnym samorządzie lokalnym, o rządzie kontrolowanym przez Sejm, ale niezależnym od kaprysów sejmowej większości, o ustroju, który nie zachęca zawodowych wybrańców narodu do nieustannej prywaty. To wymaga rozpoczęcia debaty nad ustrojem naszej demokracji. Czy taką narodową debatę może poprzedzić intelektualny zamach stanu? Moim zdaniem wręcz musi. Bowiem najpierw musimy ustalić, co nas łączy i wspólnie publicznie zademonstrować siłę naszego przywiązania do tego celu, żebyśmy mogli rzeczowo rozmawiać o tym, co nas dzieli.

Rok po roku zbliżająca się rocznica uchwalenia Konstytucji 3 Maja przypomina mi historię tej Konstytucji i budzi gniew, bo wiem, jak za kilka miesięcy wyglądać będzie kolejne świętowanie 11 listopada. Demokracja z definicji nigdy nie jest i nie może być idealna, demokracja jest zgodą na porządek w dyskusji, jest przeciwieństwem anarchii i nagiej siły. Demokracja wymaga zgody na rządy prawa. Właśnie ta zgoda jest intelektualnym zamachem stanu, który musi być demonstracją siły. I jest to możliwe.

Andrzej Koraszewski – Publicysta i pisarz ekonomiczno-społeczny.  Ur. 26 marca 1940 w Szymbarku, były dziennikarz BBC, wiceszef polskiej sekcji BBC, i publicysta paryskiej „Kultury”.

Więcej w Wikipedii