Chasydzi. Zdjęcie pochodzi z albumu Agnieszki Traczewska ‘A Rekindled World / Wskrzeszony świat’ (Fot. Agnieszka Traczewska)

Poczułem, że jestem wewnątrz chasydzkiej rodziny, przebieram się podczas święta Purim i piję szabatowe wino

Paweł Smoleński

Oglądając te fotografie, mamy poczucie, że jesteśmy wewnątrz chasydzkich rodzin, dzielnic i miejsc świętych.

Oglądam te zdjęcia i wmawiam sobie, że patrzę na świat, który w moim kraju spłonął na rusztach krematoriów. Ale cieszę się, że gdzieś przetrwał: w Nowym Jorku na Williamsburgu, w belgijskiej Antwerpii, w Mea Szarim, w Bnei Brak, w Safedzie w Ziemi Świętej, nawet w odległej Brazylii.

Uchylona zasłona kryjąca chasydów

Prócz rabina Szaloma Stamblera i garści jego owieczek nie ma już u nas prawdziwych chasydów. Lecz wiem, iż nostalgiczna tęsknota za obecnością sztetli to prawda w nieprawdzie, ściema i czysty sentyment. Jerozolimskie Geula, Mea Szarim czy Bnei Brak pod Tel Awiwem to nie uwspółcześniony (telewizja, internet, komórki, bankomaty) obraz Góry Kalwarii, Goraja, Bobowej, Rymanowa czy Tykocina sprzed Zagłady, lecz produkt całkowicie współczesny, ekspansywny (a sztetl był wsobny), narzucający swoje zdanie i wymagający szczególnych przywilejów oraz hołdów jak, nie przymierzając, polski katolicyzm. No i dystans chasydów wobec obcych jest bardzo podobny.

Chasydzi. Zdjęcie pochodzi z albumu Agnieszki Traczewska ‘A Rekindled World / Wskrzeszony świat’ Fot. Agnieszka Traczewska

Tym bardziej admiruję autorkę albumu fotograficznego „A Rekindled World/Wskrzeszony świat” Agnieszkę Traczewską. Mam bowiem świadomość, jak trudno jej było uchylić zasłonę kryjącą chasydzkie społeczności. Mój niewielki bonus polegał na tym, że jestem mężczyzną, a więc dla ultraortodoksyjnej wspólnoty stanowię mniejsze zagrożenie niż obca kobieta. Przecież kobieta to wiodące na pokuszenie włosy, głos narażający na nieskromne myśli oraz to, co nazywa się „nieczystością”. A i tak częściej wracałem na tarczy niż z tarczą. Traczewska zaś, co widać na jej zdjęciach, odniosła wspaniałą wiktorię.

Oglądając te fotografie, mamy poczucie, że jesteśmy wewnątrz chasydzkich rodzin, dzielnic, miejsc świętych i miast. Uczestniczymy w uroczystościach, świętach i modlitwach. Doznajemy smutku i religijnej ekstazy. Przebieramy się podczas święta Purim, pijemy szabatowe wino, tańczymy i chwalimy śpiewem Najwyższego, pielgrzymujemy do grobów mistyka i autora księgi Zohar Szymona bar Jochaja, jego syna Eleazara oraz dwudziestki innych sławnych rabinów na górze Meron w Galilei.

Chasydzi. Zdjęcie pochodzi z albumu Agnieszki Traczewska ‘A Rekindled World / Wskrzeszony świat’ Fot. Agnieszka Traczewska

Niektóre ze zdjęć są zadziwiająco intymne: kąpiel niemowlęcia, chasydki wystawiające twarze do słońca na jednej z plaż Florydy, wizyta w szpitalu i modlitwa przy łóżku ciężko chorego albo opalanie pejsów (niektórzy chasydzi wierzą, że nożyczki jako dzieło ludzkich rąk są do ich skracania niedozwolone). Większość opatrzona jest nazwiskami portretowanych osób (spróbujcie przełamać osobność i zawstydzenie chasydów; klęska murowana, a Traczewskiej się udało). Do niektórych dodano bardzo osobiste wyznania bohaterów o świecie, wierze, rodzinie, życiu. Przestrzeganie tradycji – jak mówią chasydzi wysłuchani i sfotografowani przez Traczewską – nadaje prawdziwy sens ich życiu. Inny po prostu nie istnieje.

Chasydzi nie chcą robić za egzotycznie figurki w ludzkim zoologu

„Wskrzeszony świat” to skutek wieloletniej pracy fotografki wśród chasydów, osobistych kontaktów, znajomości, a także delikatności i taktu. Nie bez powodu u wejścia do jerozolimskiej dzielnicy Mea Szarim oraz innych skupisk ultraortodoksów stoją ogromne tablice informacyjne zalecające skromne ubranie (długie spódnice, zakryte ramiona, żadnych spodni u kobiet) i zachowanie; „prosimy o uszanowanie naszego żydowskiego sposobu życia poświęconego Bogu [imienia Stwórcy nie wolno wymawiać, więc Bóg zapisany jest B-g] i Torze”. Niełatwo robić tam zdjęcia i trudno się dziwić. Chasydzi nie chcą – to ich święte prawo – robić za egzotycznie wyglądające figurki w ludzkim zoologu.

Agnieszka Traczewska wystawiała swoje prace od Sao Paulo po Canberrę w Australii, pokazywała zdjęcia w Warszawie i Palm Beach, w Montrealu i Krakowie, w USA, Izraelu, Czechach i Niemczech. Album „Wskrzeszony świat” wydano w Tarnowie (choć po angielsku, polska edycja w przygotowaniu), lecz już doczekał się pochlebnej recenzji w izraelskim dzienniku „Ha’aretz”, jest chwalony przez liderów chasydzkich wspólnot Nowego Jorku. Być może podobnego albumu po prostu nie ma. A z pewnością nie przygotowała czegoś podobnego inna fotografka.

„A rekindled world”, Agnieszka Traczewska, Komitet Opieki nad Zabytkami Kultury Żydowskiej w Tarnowie.

Więcej na agnieszkatraczewska.com

Paweł Smoleński – pisarz, publicysta, reporter „Gazety Wyborczej”

Iran’s Atrocious Human Rights Record Must Be Addressed Before New Nuclear Talks

Abigail R. Esman

Protesters demonstrate in Tehran, Iran, on Jan. 11, 2020, in this picture obtained from social media by Reuters.

There were days in a cramped, dark room. There were days and nights at Evin prison, with bright lights and interrogations and little or no sleep. And then there was the injection, a mysterious drug his prison guards shot into Payam Derafshan’s veins, triggering convulsions and seizures that caused him to bite off half his tongue. According to one report, after doctors treated Derafshan, an Iranian human rights attorney, at a nearby hospital, the Islamic Revolutionary Guard Corps brought him to a mental institution. According to his lawyers, he was there “subjected to electric shocks, seriously damaging his neurological system and causing him to lose consciousness.”

Records of Derafshan’s torture emerged earlier this month, the latest in a seemingly-endless line of stories of lawyers, journalists, and human rights activists jailed, tortured, and even killed by Iranian state security forces. Worse, most of these savageries were committed with the approval — if not at the command — of the man who is now Iran’s new president, Ebrahim Raisi, the country’s former chief of the judiciary.

Consequently, a group of Iranian exiles filed a claim against Raisi earlier this month in Scotland, calling for him to be held accountable for human rights abuses, including his role in the 1988 massacre of nearly 30,000 political prisoners. The complaint, filed with the Scottish police, sought Raisi’s arrest if he attended the UN Climate Change conference in Glasgow on October 31. (He has since declined to make the trip.) This follows a similar call by Center for Human Rights In Iran founder and director Hadi Ghaemi, that President Biden recognize the ongoing human rights abuses in future policies and relations with Iran.

Now, with Iran agreeing to reenter talks in November aimed at curbing its nuclear ambitions, that call is more urgent than ever.

It isn’t only Iranian human rights activists and journalists who are being tortured and jailed. There are people like Farzaneh Zilabi, sentenced to a year in prison in September for “gathering and collusion” and “insulting the leadership”; or Narges Mohammadi, sentenced in May to 80 lashes and 30 months imprisonment for her involvement with a peaceful sit-in at Evin prison, and for publishing statements against the death penalty.

It is also foreign and dual-nationals who are at risk — people like Iranian-American journalist and anti-hijab activist Masih Alinejad, the recent target of a state-sponsored kidnapping plot; Iranian-American businessman Emad Sharghi, sentenced in January to serve 10 years in prison on charges of spying and espionage; British and German dual-nationals, sentenced to more than ten years in August for “propaganda against the regime”; and various Dutch-Iranians in the Netherlands assassinated in recent years.

This is a reality that the Biden administration should know about. In March, the State Department issued its 2020 report on human rights in the Islamic Republic.

It noted:

numerous reports of unlawful or arbitrary killings; … forced disappearance and torture by government agents, as well as systematic use of arbitrary detention and imprisonment; harsh and life-threatening prison conditions; … severe restrictions on free expression, the press, and the internet, including violence, threats of violence, and unjustified arrests and prosecutions against journalists … severe restrictions on religious freedom; … lack of meaningful investigation of and accountability for violence against women; unlawful recruitment of child soldiers by government actors to support the Assad regime in Syria; trafficking in persons; violence against ethnic minorities; crimes involving violence or threats of violence targeting lesbian, gay, bisexual, transgender, and intersex persons; criminalization of consensual same-sex sexual conduct; significant restrictions on workers’ freedom of association; and the worst forms of child labor.

Those concerns must be addressed, and demands of justice made, if any further negotiations are to take place with Iran as part of efforts to contain its nuclear program. As Ghaemi notes, “the state of civil and political liberties in a country is intricately related to its foreign policies” — and research has also shown that civil and political liberties are equally related to a country’s militancy, likelihood to engage in war, and the stability of its society and government. There can be no stability in the Middle East, no end to the violence in the region, and no certainty of nuclear containment, unless and until Iran ends its barbaric human rights abuses.

The Biden administration must make this a condition to any negotiations in November.

Investigative Project on Terrorism (IPT) Senior Fellow Abigail R. Esman is a freelance writer based in New York and the Netherlands. Her new book, Rage: Narcissism, Patriarchy, and the Culture of Terrorism, was published by Potomac Books in October 2020. Follow her at @abigailesman. A version of this article was originally published by SPME.