Rocznica spalenia Wielkiej Synagogi w Białymstoku

Źródło: informacje nadesłane przez Mirosława Szuta oraz własne (wirtualny Szt.)

Pomnik upamiętniający Wielką Synagogę w Białymstoku (foto: M. Karaszewski)

27 czerwca 2015 r. w Białymstoku odbyła się ceremonia obchodów rocznicy spalenia Wielkiej Synagogi w Białymstoku.

Wielka Synagoga, znajdująca się przy ul. Bożniczej (obecnie Suraskiej), została wzniesiona w latach 1909-1913. W okresie międzywojennym była najokazalszą synagogą białostocką, cieszyła się też największym prestiżem wśród wszystkich bóżnic Białegostoku. Wybudowana wedle projektu Samuela J. Rabinowicza w stylu eklektycznym, łączyła elementy neogotyckie (okna) i neobizantyńskie (kopuły). Wybudowana na planie kwadratu, nakrytą była okazałą kopułą o średnicy 10 m, zwieńczoną iglicą oraz mniejszymi kopułami osadzonymi na alkierzach narożnych. Synagoga otoczona była licznymi małymi bóżnicami cechowymi i prywatnymi.

***Wielka Synagoga byłą świątynią reformowaną, w której kobiety modliły się obok mężczyzn, choć na osobnych galeryjkach, otaczających wnętrze z trzech stron. W okresie międzywojennym, podczas świąt i uroczystości państwowych, w synagodze grała orkiestra Gimnazjum Hebrajskiego.

27 czerwca 1941 r. niemiecka grupa operacyjna Einsatzkommando 8, którą dowodził kapitan Gothar Bürkner, spaliła dzielnicę żydowską wraz z Wielką Synagogą. Niemcy uwięzili w budowli ok. 2 tys. Żydów. Mieszkaniec Białegostoku Szamaj Kizelsztejn po latach, z nieopisanym bólem, wspominał to wydarzenie: ,,Po wywołaniu pożogi [Niemcy] popędzili w kierunku płonącej świątyni wszystkich Żydów, mężczyzn i młodzieńców, których mogli dopaść. Z wnętrza palącej się synagogi rozlegały się krzyki. Niemcy zmuszali Żydów do tego, żeby jedni wpychali drugich do ognia. W wypadku oporu strzelali do wszystkich, którzy się poruszali. Ciała zastrzelonych wrzucano do ognia. (…) Tego dnia Białystok ze swoimi Żydami został opuszczony przez Boga, jeśli taki istnieje?!”

W miejscu, w którym stała synagoga, znajduje się obecnie pomnik w kształcie kopuły zniszczonej bożnicy. Autorami monumentu są Michał Flikier, Maria Dżugała-Sobocińska, Dariusz Sobociński i Stanisław Ostaszewski. Odsłonięcie pomnika nastąpiło w 1995 roku.