„Kazania z lat gniewu” rabina Kalmana Kalonimusa Szapiry z getta warszawskiego już dostępne

Przemysław Batorski

Oddajemy w Państwa ręce kolejny tom Pełnej Edycji Archiwum Ringelbluma, zawierający wojenne kazania Kalmana Kalonimusa Szapiry – cadyka z Piaseczna. Podczas wojennych „lat gniewu”, mimo szans ucieczki, Szapiro pozostał w okupowanej Warszawie, by głosić komentarze do Tory, nauczać, opiekować się uchodźcami i głodującymi. Jego pisma należą do najważniejszych dokumentów myśli żydowskiej z okresu Holokaustu.

.
Kalman Kalonimus Szapiro

Nie porzucę swoich chasydów

Kalman Kalonimus Szapiro urodził się w 1889 r., prawdopodobnie w Grodzisku mazowieckim. Jego ojcem był 65-letni rabin Elimelech z Grodziska, który zmarł trzy lata po urodzeniu się chłopca. Szapiro wywodził się z rodu sławnych chasydzkich rabinów Elimelecha z Leżajska i Widzącego z Lublina. W 1905 r. ożenił się, a w 1908 r. został uznany cadykiem, czyli „sprawiedliwym”. W 1913 r., gdy miał zaledwie 24 lata, wybrano go na rabina Piaseczna.

Większość czasu spędzał jednak w Warszawie, gdzie założył jesziwę – szkołę chasydzkich rabinów, która w latach 30. liczyła ok. 300 studentów. Stał się znanym rabinem, reprezentował oświecony nurt chasydyzmu: „był wielkim uczonym, błyskotliwym i oryginalnym, umiejącym nowatorsko podejść do wszystkich aspektów Tory, zarówno pisanej, jak i ustnej, a także do jej wielopoziomowej interpretacji, w której wykorzystywał różnorodne źródła, od literatury zoharycznej, przez pisma Ha-Ariego aż po tworzoną w różnych okresach literaturę chasydzką”[1] – pisze Daniel Reiser. Szapiro popierał osadnictwo Żydów w Palestynie. Chociaż pisał w jidysz, dobrze znał też język polski.

Co do charakteru, „cechowały go wzorowy porządek, zamiłowanie do ceremonialności z jednoczesną skłonnością do prostoty, a także radość, wyciszenie i spokój oraz brak paraliżującego lęku przed grzechem, tak typowego w owym czasie dla innych odmian chasydyzmu”[2] – pisze Reiser. Podobnie jak inni chasydzi, komponował nigunim – melodie bez słów, nucone w okresie szabatu – i grał je na skrzypcach. Po śmierci pierwszej żony w 1937 r. zaniechał gry.

We wrześniu 1939 r., podczas ciężkich bombardowań Warszawy, Szapiro stracił syna, żonę i ciotkę. Kilka dni później z przyczyn naturalnych zmarła jego matka. W tym okresie pojawia się przerwa w kazaniach, trwająca aż do początku listopada. Napisał wtedy: „nie można [oczekiwać od] Żydów, iż zdołają znieść nadmiar cierpienia”[3].

Gdy w listopadzie 1940 r. zamknięto bramy getta warszawskiego, Szapiro nie musiał się do niego przenosić – w swoim mieszkaniu przy ulicy Dzielnej 5 pozostał do końca pobytu w „dzielnicy zamkniętej” nauczając, wygłaszając i zapisując kazania. „Nie porzucę swoich chasydów w tak trudnym czasie”[4] – powiedział, gdy organizacja Joint (amerykańska organizacja pomocy Żydom mieszkającym poza Izraelem) chciała przekazać mu paszport umożliwiający opuszczenie okupowanej Europy.

Jedna z ostatnich kart rękopisu “Sobotnich kazań” rabina Szapiry, lipiec 1942 r. Widoczne liczne dopiski na marginesie. / Archiwum Ringelbluma

Poddać się woli Bożej

Podczas wojny zmieniały się kazania cadyka. Przed 1939 r. często interpretował nieszczęścia, które spadają na człowieka, jako karę za grzechy. „Zgodnie ze swą koncepcją cierpienia z okresu przed Zagładą, nieszczęścia i katusze uznawał za tymczasowy dopust Boży, które jego zdaniem zsyłane są przez Boga po to, by obudzić lud Izraela i nakłonić do powrotu do Niego”[5] – pisze Reiser. Nieszczęścia były w tym ujęciu gniewem Boga za niewierność ludzi.

Jednak „kiedy cierpienia się wzmogły, a prześladowania jeszcze bardziej nasiliły, Cadyk przeanalizował ich skutki i spostrzegł się, że nie niosą one z sobą nic, co zachęcałoby lud Izraela do nawrócenia, a wręcz przeciwnie. Niewyobrażalne męczarnie jedynie osłabiły wiarę oraz życie religijne i duchowe”[6]. Dlatego „już w 5701 [1941] r. porzucił sposób postrzegania cierpienia jako kary Bożej za grzechy człowieka i zamiast tego rozwinął koncepcję wiary w Boga pomimo straszliwego bólu, ukonkretniając pogląd mędrców rabinicznych, wedle którego w okresach nieszczęść spadających na świat Bóg cierpi, a wraz z Nim cierpi Jego lud”[7].

Na początku wojny Szapiro porównywał mordy i męczarnie z rąk Niemców z wcześniejszymi, znanymi z historii epizodami prześladowań Żydów. Po doświadczeniu głodu, chorób, szykan ze strony Niemców i mordów w getcie, pierwszych informacjach o masowej zagładzie i zamordowaniu przez Niemców w 1942 r. ponad miliona Żydów w obozach śmierci, radykalnie zmienił treść swoich kazań. „W tej sytuacji życie duchowe realizuje się poprzez wyzbycie się własnego ego, przez akceptację cierpienia i poddanie się woli Bożej. Nacisk położony jest na przyjmowanie zła bez jakiejkolwiek próby jego uzasadniania. Zło jest złem, nie ma co do tego wątpliwości, i nie należy go upiększać, ubierając w religijne szaty, lecz mimo to człowiek cierpiący powinien pogodzić się z bólem, gdyż taka jest wola Boga”[8] – pisze Reiser.

W ostatnim kazaniu 18 lipca 1942 r. Szapiro pisał:

Kiedy studiowaliśmy słowa proroków i słowa błp. [błogosławionej pamięci] naszych mędrców o nieszczęściach zburzenia Świątyni, sądziliśmy, że mamy jakieś pojęcie o tych udrękach, czasem nawet nad nimi płakaliśmy. Teraz widzimy, że słuchać o nieszczęściach i oglądać je na własne oczy, a tym bardziej ich doświadczać, niechaj Miłosierny nas uchroni, to przepastna różnica, do tego stopnia, że nawet w najmniejszym stopniu nie da się ich porównać.[9]

Rękopisy

„Autor miał świadomość, że niebawem umrze, stracił już całą swoją rodzinę i cóż robił? Nanosił korekty i redagował teksty swoich kazań! A wszystko to czynił, nie mając żadnej pewności, że zostaną one w przyszłości odnalezione i że kiedykolwiek będą opublikowane”[10] – pisze Reiser. Dzięki Archiwum Ringelbluma miał nadzieję na przetrwanie swoich pism, dlatego w ostatnich miesiącach przebywania w getcie warszawskim starannie poprawiał swoje teksty, notując na marginesach drobiazgowe poprawki i adnotacje.

Bratem przyrodnim Kalonimusa Szapiry był inny rabin – Szymon Huberband, współpracownik grupy Oneg Szabat. Prawdopodobnie to dzięki Huberbandowi, który w sierpniu 1942 r. został wywieziony do Treblinki, kazania Szapiry trafiły do zbiorów Archiwum Ringelbluma. W styczniu 1943 r. zostały one zakopane wraz z innymi dokumentami z drugiej części Archiwum Ringelbluma w metalowych bańkach po mleku w piwnicy szkoły im. Borochowa przy ul. Nowolipki 68. Wydobyto je z ziemi w 1950 r.

Szapiro wiosną 1943 r. został wywieziony przez Niemców do obozu pracy w Trawnikach pod Lublinem. Działacz żydowski Adolf Berman próbował go uwolnić, jak uwolnił z tego samego obozu Emanuela Ringelbluma. Jednak Szapiro postanowił pozostać z towarzyszami do końca. Został zamordowany prawdopodobnie 3 lub 4 listopada 1943 r. podczas akcji „Erntefest” [Dożynki] – wtedy to Niemcy rozstrzelali w KL Lublin, Trawnikach i Poniatowej 42 tysiące ludzi, co było największym jednorazowym masowym mordem w niemieckich obozach podczas wojny[11].

Czytaj więcej o Kalmanie Kalonimusie Szapirze

Zobacz tom 25a pełnej edycji Archiwum Ringelbluma – Kazania rabina Kalonimusa Kalmana Szapiry z lat 1939-1942 – w Centralnej Bibliotece Judaistycznej

Zobacz Kazania rabina Kalonimusa Kalmana Szapiry z lat 1939-1942 w Księgarni na Tłomackiem

Przypisy:

[1] Daniel Reiser, Wstęp do wydania krytycznego kazań Cadyka z Piaseczna z lat 5700-5702 (1939-1942), w: Archiwum Ringelbluma, t. 25a, Kazania rabina Kalonimusa Kalmana Szapiry z lat 1939-1942, wersję hebrajską opracował Daniel Reiser, tłumaczenie przygotowała i wersję polską opracowała Regina Gromacka, Wydawnictwo ŻIH, Warszawa 2020, s. XV. Podstawowe informacje o Szapiro podaję za tym wstępem.

[2] Tamże, s. XIV.

[3] Za: tamże, s. XVIII.

[4] Za: wstęp, s. XIX.

[5] Tamże, s. XXVII.

[6] Tamże.

[7] Tamże.

[8] Tamże, s. XXVIII.

[9] Kalman Kalonimus Szapiro, Kazanie na Szabat Chazon 5702 [18 lipca 1942], w: Archiwum Ringelbluma, dz. cyt., s. 304. Pisownia uproszczona. Zob.: D. Reiser, dz. cyt., s. XXV.

[10] D. Reiser, dz. cyt., s. 30.

[11] Jakub Chmielewski, „Aktion Erntefest”, portal Wirtualny Sztetl, https://sztetl.org.pl/pl/miejscowosci/l/264-lublin/104-teksty-kultury/182297-aktion-erntefest, dostęp 28.05.2021 r.

This Year, Remember the Importance of the Shofar

Joshua Blustein

The iconic photo taken at the Western Wall shortly after its liberation in 1967. Photo: David Rubinger / GPO.

The shofar has long been a popular symbol of Judaism thanks to its usage on the High Holidays. But the shofar was once associated not only with prayer, but as a rallying cry of freedom.

This notion is manifest in Jewish liturgy. The 10th benediction of the daily amidah begins with T’ka bshofar gadol l’cherutenu — “sound a great shofar for our liberty.” Similarly, the portion of the Rosh Hashanah Musaf service dedicated to the shofar’s meaning, known as shofarot, lists several scriptural sources of the ram horn’s link with freedom, including, “when the banner of redemption is raised on the mountains –you will see it; and when a shofar will be sounded, you will hear it.”

How did a ram’s horn come to embody the Jewish view of freedom? The Hebrew Bible created the liberty horn in three ways.

First, it did so through the Jubilee year, the semi-centennial event where all slaves and debts were released. The Jubilee — or yovel — commenced with a shofar blast, which was so central a ritual that yovel literally means horn.

Second, is the shofar’s military and messianic messaging. For example, Joshua’s army toppled the walls of Jericho with the roar of the shofar, which became a common feature of Israelite warfare. Furthermore, based on prophetic verses, traditional Judaism believes that the Messianic Age will be heralded with shofar blasts. In fact, my childhood synagogue hangs a ram’s horn and oil jug in the main sanctuary to announce and anoint the Messiah should he travel through Scarsdale, New York, on his way to the Holy Land.

The shofar in early Jewish history was like the fife and drum in colonial America — the clarion call to grab your weapon and muster a defense of endangered liberties. Absalom whipped up popular anger against King David because he claimed that the monarch had centralized control, robbing the people of justice. To signal the launch of his coup, Absalom told his men: “As soon as you hear the sound of the shofar, then you shall say: ‘Absalom is king in Hebron.”

After Absalom’s defeat, the northern tribes were still in rebellious spirit; King David, they thought, usurped too much power, threatening their ancient liberties. Sheba the Benjamite launched an armed revolt, “blew a shofar and declared, ‘We have no portion of David, neither have we an inheritance in the son of Jesse; every man to his tents, O’ Israel.’” Hearing the horn, the masses rallied to Sheba’s cause and attacked Davidic targets.

Likewise, when Israel liberated Jerusalem from Jordanian control in 1967, the IDF’s Chief Rabbi Shlomo Goren triumphantly blew the shofar at the Western Wall, in what became an iconic moment.

Third, the shofar is the wake-up call to repentance, a reminder that we stand under Divine judgement. Humanity is endowed with free will. By accepting God’s sovereignty and hearkening to the commandments, we unshackle ourselves from reliance on man, and from vices that enslave us. “Freedom through the Law” is the Talmudic dictum.

These three typologies of the shofar are profoundly connected, which can be seen in the fact that it is on Yom Kippur, the Day of Atonement, when the Jubilee year is declared with a shofar blare. The Jubilee frees the slave — but for what? Yom Kippur exhorts us to use that freedom for virtuous living, what George Washington called “liberty without licentiousness.”

It is no wonder, then, that the Liberty Bell in Philadelphia, is emblazoned with the verse from Leviticus commanding the Jubilee: “Proclaim liberty throughout the land to all the inhabitants thereof.”

America got it right. Like Judaism, it sought to couple freedom of action with moral obligation. John Adams warned that American freedom rested on the foundation of “a moral and religious people.” In contrast, the French Revolution, while professing political liberty, denounced religious practice.

When the Liberty Bell first sounded in 1751, an onlooker wrote that “it rang as if it meant something.” Indeed it does. The shofar means something, and something similar, too.

This High Holiday season, we should connect with the penetrating demands of the simple ram’s horn and answer the charge of its shrill blasts. The confessions and supplications during services demonstrate that we are held accountable for all our actions. In other words, we are free.

“Fortunate is the people that understand the call of shofar.” (Ps.89:16)

Joshua Blustein is a Jewish and pro-Israel activist, and a student at the University of Chicago Law School.

Iran President Selects Hardline Cabinet to Drive Hard Bargain With US

Reuters and Algemeiner Staff

Iran’s deputy negotiator Ali Bagheri speaks during a news conference in Almaty April 5, 2013. REUTERS/Shamil Zhumatov

Iran, emboldened by the messy US withdrawal from Afghanistan, is betting that its new hardline cabinet — including Deputy Foreign Minister Ali Bagheri Kani — can force concessions in talks on Tehran’s 2015 nuclear deal with world powers.

Bagheri, a hardline senior diplomat, was named on Tuesday to replace Abbas Araqchi, a seasoned pragmatist diplomat and chief negotiator in the negotiations that Tehran hopes will lead to a lifting of US sanctions.

“Kani is an extension of the hardline deep state that is now in charge across all institutions in Iran and can more readily negotiate with the West as he is not just representing the government but has the empowerment of the inner circle,” said Andreas Krieg, associate professor at the School of Security at King’s College in London.

“It (the US withdrawal from Afghanistan) has given the regime in Tehran more confidence in their regional surrogate warfare approach while showing that the US is on the backfoot in the region.”

Iran has alarmed Washington and its Gulf Arab allies by relying on proxies in Iraq, Yemen and Lebanon, to steadily spread its influence across the Middle East.

Bagheri, who was named deputy foreign minister for political affairs, had been a senior negotiator in the nuclear talks under former hardline President Mahmoud Ahmadinejad from 2007 to 2013. He is a relative of Supreme Leader Ayatollah Ali Khamenei.

Iran’s parliament in late August approved all but one of President Ebrahim Raisi’s big-name nominees for a cabinet of hardliners that will have the task of implementing his plans to ease US sanctions and tackle worsening economic hardship.

Indirect talks between Iran and the United States stopped in June, days after Raisi was elected president of Iran. US Secretary of State Antony Blinken last week said time was running out for Iran to return to the nuclear accord.

An official involved in the talks said Iran’s enrichment with large numbers of advanced centrifuges is an unresolved issue, as is Iran’s demand that it “verify” US compliance before curbing its nuclear program.

This official said verification meant the easing of US sanctions, Iran’s export of some of oil and its payment through an international bank before Tehran would take steps to make its program less capable of being used to make nuclear weapons

Western powers on Monday scrapped plans for a resolution criticizing Iran at the UN atomic watchdog after Tehran agreed to prolong monitoring of some nuclear activities, even though the watchdog said Iran made no “promise” on another key issue.

During a last-minute visit to Tehran this weekend by IAEA chief Rafael Grossi, Iran agreed to grant his agency overdue access to its equipment in Iran that monitors some sensitive areas of its nuclear program. Inspectors will swap out memory cards more than two weeks after they were due to be replaced. Grossi said on Sunday that the agreement solved “the most urgent issue” between the IAEA and Iran.

He made clear on Monday, however, that on another source of concern — Iran’s failure to explain uranium traces found at several old but undeclared sites — he had obtained no firm commitments.

Nicki Siamaki, analyst at Control Risks, said Bagheri’s appointment, particularly if he replaces Araqchi as chief nuclear negotiator, could prolong the process of reaching a deal with the United States as his masters would raise the stakes to reach a deal they see meets their conditions.

The 2015 nuclear agreement imposed restrictions on Iran’s nuclear activities in return for the lifting of international sanctions against Tehran.

Then-President Donald Trump pulled the United States out of the deal in 2018, re-imposing tough economic sanctions on Iran. Tehran responded as of a year later by breaching many of the agreement’s restrictions and later enriching uranium to purity levels much closer to weapons-grade.

Mohanad Hage Ali, fellow at the Malcolm H. Kerr Carnegie Middle East Center, said the Iranian narrative is to persevere with their demands and they will emerge victorious against a weakening United States.

Lebanon’s Iranian-backed Hezbollah paramilitary group, he said, has been using the images of people falling from a US plane departing from Afghanistan to suggest that those who bet on US power will suffer the same fate.

“The images from Kabul’s airport sent shockwaves, and have consequences,” he said.