---

Pesach

Alina Cała, Hanna Węgrzynek i Gabriela Zalewska

---

Pesach, zwane także Świętem Wiosny lub Przaśników – jedno z najważniejszych i najstarszych świąt w tradycji judaizmu. To wielkie święto wolności, obchodzone na pamiątkę wyjścia (eksodusu) Żydów z niewoli egipskiej pod wodzą Mojżesza, symbolizuje także zapowiedź odkupienia świata w chwili przyjścia Mesjasza.

Obchody zaczynają się 15 dnia miesiąca nisan i trwają w Izraelu siedem dni, a w diasporze osiem. Za najbardziej uroczyste uważane są w diasporze dwa pierwsze i dwa ostatnie dni, natomiast w Izraelu tylko pierwszy i ostatni dzień. Okres między nimi to półświęta, podczas których dozwolone jest wykonywanie lekkiej pracy.

Przygotowania do Pesach trwają przez wiele dni. Łączy się to z koniecznością wykoszerowania całego gospodarstwa domowego: kuchni, naczyń, garnków i spiżarni, aby uczynić je kaszer szel Pesach, czyli zdatnymi do przygotowania i świętowania Pesach. Charakterystyczny dla tego święta jest surowy zakaz spożywania, a nawet przechowywania w domu chleba wypieczonego na zakwasie, zwanego chamec (z hebr. „kwas”). Pojęcie to rozciągnięto na wszystkie produkty kwaśne (na przykład ocet), uzyskiwane drogą fermentacji (alkohol pędzony ze zbóż, wina gronowe i owocowe), oraz te, które mogą ulec zepsuciu, a więc ryż, kukurydzę, ziarno siewne. Podstawowym pożywieniem jest maca, cienkie podpłomyki zagniecione z mąki i wody, których wyrabianie i pieczenie nie może trwać dłużej niż 18 minut, gdyż po tym czasie zaczyna się już proces fermentacji ciasta. Ostatnim etapem przygotowań przedświątecznych jest poszukiwanie chamecu (hebr. bdikat chamec), podczas którego wymiata się dokładnie wszystkie zakamarki domu, a znalezione okruchy pali w ognisku.

Pierwsze dwa wieczory to najbardziej uroczyste momenty święta. Wieczerza, do której zasiadają wszyscy członkowie rodziny, nazywa się seder (hebr., dosł. „porządek”). Podczas wieczerzy czyta się Hagadę Pesachową – tekst opowiadający historię wyjścia z niewoli egipskiej i związanych z tym wydarzeniem plag, jakie spadły na Egipt, oraz cudów czynionych przez Mojżesza. Sederowi towarzyszy wiele odwiecznych rytuałów, do których należy między innymi przygotowanie tradycyjnych potraw, podawanych na specjalnym półmisku. Są to trzy kawałki macy symbolizujące kohenów, lewitów i Izraelitów, czyli trzy grupy Żydów, które wyszły z niewoli egipskiej; zeroa – kawałek pieczonego mięsa z kością, na pamiątkę jagnięcia spożywanego przez Hebrajczyków przed wyruszeniem z Egiptu na wędrówkę po pustyni; maror – gorzkie zioła (np. tarty chrzan, sałata, cykoria) symbolizujące łzy i gorycz niewoli; bejca – jajko upieczone w popiele, będące symbolem odrodzenia; karpas – zazwyczaj nać pietruszki, seler lub ogórek maczane w słonej wodzie na pamiątkę łez wylanych w niewoli; charoset – słodka masa z tartych jabłek, orzechów i migdałów wymieszanych z odrobiną wina rodzynkowego, konsystencją przypominająca glinę, z której niewolnicy hebrajscy wyrabiali cegły.

Na stole ustawia się najpiękniejszy kielich wypełniony winem, przeznaczony dla proroka Eliasza, który tej nocy odwiedza wszystkie domostwa i dlatego zawsze zostawia się uchylone lekko drzwi. Tego dnia nie wolno odmówić gościny podróżnemu, ponieważ pod jego postacią może ukrywać się oczekiwany prorok. Wypijane podczas wieczerzy cztery puchary wina przypominają cztery boskie obietnice wyzwolenia z niewoli:

„Ja was wyprowadzę… Ja was wybawię… Ja was uwolnię… Ja was przyjmę…”.

Do tradycji świątecznego wieczoru należy także zadawanie czterech pytań przez najmłodsze dziecko, zaczynające od „Czym różni się ta noc [od innych]?”. Na pytania odpowiada mężczyzna prowadzący seder, objaśniając znaczenie i historię święta.

Na zakończenie uczty, przed odczytaniem ostatniej części Hagady, podaje się afikoman, jeden z trzech kawałków macy sederowej. Wcześniej chowa się go w jakimś miejscu, a dziecko, które go odnajdzie, zostaje nagrodzone słodyczami. Z sederem łączy się też wiele tradycyjnych pieśni, do których należy m.in. Chad gadja (aram. „Jedno koźlątko”). Piosenka opowiada o kupionym za dwa drobne pieniążki koźlęciu, które zagryzł kot, którego zagryzł pies, który został obity kijem, który spłonął w ogniu, zalanym później przez wodę, którą wypił wół, którego zarżnął rzeźnik, który na koniec sam został zabity przez Anioła Śmierci. Ta prosta wyliczanka nabrała wymowy symbolicznej i religijnej, w której koźlę ma reprezentować Żydów prześladowanych przez inne narody.

Innym utworem recytowanym podczas Pesach jest Echad mi jodea (hebr. „Kto zna Jedynego”), wyliczający najistotniejsze pojęcia religii i historii Żydów. Podobny charakter ma Dajenu (hebr. „Wystarczyłoby nam”), którego treścią jest łaska Boga i cuda, które uczynił w czasie wyjścia Żydów z Egiptu.

Wieczerza sederowa trwa wiele godzin do późna w nocy, kończy się życzeniem Le-szana ha-baa bi-Jeruszalajim – „Przyszłego roku w Jerozolimie”, co podkreśla odwieczną tęsknotę i chęć powrotu do ojczyzny.

---

Tekst pochodzi z portalu Diapozytyw, należącego wcześniej do Instytutu Adama Mickiewicza; zaczerpnięto go z książki Historia i kultura Żydów polskich. Słownik autorstwa Aliny Całej, Hanny Węgrzynek i Gabrieli Zalewskiej, wydanej przez WSiP.

---

---