Kamińska Ester Rachel

Wirtualny Sztetel

---

Ester Rochl Kaminska

Data urodzenia: 10 marca 1870
Miejsce urodzenia: Porozów
Data śmierci: 25 grudnia 1925
Miejsce śmierci: Warszawa
Zawód: aktorka

Ester Rachel urodziła się w Porozowie, w pobliżu Wołkowyska, jako siódme dziecko kantora Szymona Halperna. Chodziła do chederu, uczyła ją także żona rabina.

Jako 17-letnia dziewczyna wyjechała do Warszawy. Początkowo pracowała tam jako szwaczka. Chciała jednak występować na scenie, na co nie zgadzali się jej rodzice. Dopiero po ich śmierci zatrudniła się do trupy teatralnej jako aktorka. Od razu obsadzono ją w głównej roli – Mirele w Kiszefmacherin (jid., Czarodziejka) Abrahama Goldfadena. Zespołem teatralnym kierował Abraham Izaak Kamiński, za którego Ester Rachel wyszła za mąż.

Zespół Kamińskiego występował w wielu miejscach na prowincji. Odwiedzał miasteczka centralnej Polski, a potem – guberni grodzieńskiej, mohylewskiej i czernichowskiej. Ponieważ obowiązywał zakaz wystawiania sztuk w jidysz, Kamiński przerabiał żydowskie teksty, aby brzmiały niemiecko. Ester Rachel Kamińska stała się gwiazdą zespołu Kamińskiego.

Dopiero w 1905 r. carski zakaz został uchylony i na scenie pojawiły się przedstawienia w jidysz. W Teatrze Bagatela (przy ul. Bagatela) Kamińscy wystawili sztukę Chanele di nejtorin (jid., Hane szwaczka) Zygmunta Feinmana z Ester Rachel w roli głównej. Chociaż teatr był daleko od dzielnicy żydowskiej, przybyły na nią tłumy widzów.

Kamińska chciała stworzyć teatr wystawiający repertuar poważny, nie tylko „lekki, łatwy i przyjemny”. Miał to być teatr, którego podstawą był tekst na odpowiednim poziomie literackim. Kamińscy zaczęli więc wystawiać utwory współczesnych żydowskich twórców – Jakuba Gordina, Dawida Pinskiego, Icchoka Lejba Pereca, Szolema Alejchema. Sięgali też po obcojęzycznych pisarzy, takich jak Molier, Aleksander Dumas, Maksim Gorki czy Henrik Ibsen.

Ester Rachel często grała role silnych kobiet – Chasi z Chasie di jesojme (jid., Chasia sierota) czy Mirele z Mirele Efros Jakuba Gordina. Krytyk teatralny Aleksander Mukdojni pisał, że to „pokolenia żydowskich matek mówią przez nią”. Zaczęto o niej mówić „di mame Ester Rochel” – „matka Ester Rachel”, a do historii przeszła jako „matka teatru żydowskiego”.

Zespół początkowo nie miał stałej sceny. Występował tam, gdzie ich zapraszano. Dużo występował w Rosji, potem w Stanach Zjednoczonych. Przez jakiś czas grał w Łodzi, a po powrocie do Warszawy – w Jardin d’Hiver przy Chmielnej oraz w Elizeum przy Karowej. Kamiński postanowił wybudować własną scenę. Za pieniądze z honorariów amerykańskich Kamińscy przebudowali gmach cyrku na Dynasach w Warszawie. W 1911 r. miejsce to stało się ich siedzibą. Nie zaprzestali jednak wyjazdów na tournée. Grali w Londynie, Paryżu, Baku, ponownie na ziemiach rosyjskich. Kiedy w czasie I wojny władze rosyjskie ponownie zakazały gry w jidysz, Kamińscy występowali po rosyjsku. Po śmierci męża w 1918 r. w Łomży, Ester Rachel nie przerwała występów. Pojechała z zespołem grać na Litwie, na Ukrainie i w Rosji. W latach 1918–1919 grali na terenach, po których przechodziły fronty wojny, a władza zmieniała się co chwilę. Przez ponad rok występowali pod flagą sowiecką, w państwowych teatrach Moskwy i Połtawy. W 1920 r. udało im się powrócić do Warszawy. W latach 20. XX w. Kamińska występowała już znacznie mniej. Z czasem z powodu choroby musiała całkiem zrezygnować. Zmarła 25 grudnia 1925 r. i została pochowana na cmentarzu żydowskim przy ul. Okopowej.

Należy wspomnieć, że Ester Rachel Kamińska wystąpiła w pięciu filmach niemych opartych na dziełach żydowskich dramaturgów – Mirele Efros (1912), Der umbakanter (jid., Nieznajomy, 1913), Di szchite (jid., Ubój, 1914), Di sztifmuter (jid., Macocha, 1914) oraz Tkijes kaf (jid., Ślubowanie, 1924).

Jej imieniem nazwano utworzony po II wojnie światowej Państwowy Teatr Żydowski, którym do 1968 r. kierowała jej córka – Ida.

Bibliografia:

• Ester Rochl Kaminska weg zich alejn (ojtobiografiszer skic), „Hajnt” 28.12.1925, s. 6.
• Grudberg-Turkow I., Di mame Ester Rochl, Warszawa 1953.
• Kaminski, Awrom-Icchok, [w:] Leksikon fun jidiszn teater, red. Z. Zylbercwajg, t. 6, Mexico City 1969, kol. 5254–5281.
• Kaminski, Ester-Rochl (Halpern), [w:] Leksikon fun jidiszn teater, red. Z. Zylbercwajg, t. 6, Mexico City 1969, kol. 5433–5616.
• Mukdojni A., Zichrojnes fun a jidiszn teater-kritiker: Jidiszer teater in Pojln fun 1909 biz 1915, [w:] Archiw far der geszichte fun jidiszn teater un drame, red. J. Szacki, t. 1, Wilna – Nju Jork, ss. 341–421.
• Steinlauf M., Kaminski Family, [w:] The YIVO Encyclopedia of Eastern Europe [online]
  http://www.yivoencyclopedia.org/article.aspx/Kaminski_Family [dostęp: 10.05.2016].

---

 

---