Pisarz nioblista Isaac Bashevis Singer w swoim domu w MIami, USA, 10 października 1978 r. (Fot. Kathy Willens/AP)

Bogobojna prostytutka z żydowskiego półświatka. Powieść noblisty po raz pierwszy po polsku

Michał Nogaś

“Ruda Kejla” publikowana była w odcinkach w “Forwerts”, nowojorskiej lewicowej gazecie żydowskiej. Izaak Bashevis Singer pisał ją między grudniem 1976 a październikiem 1977 roku. Rok później dostał Nobla w dziedzinie literatury.

W powojennej Polsce teksty Singera zaczęły ukazywać się dopiero w 1983 r., 5 lat po przyznaniu mu Nobla. Znalazł się wśród nich „Sztukmistrz”. W sumie przełożono na polski 15 tomów opowiadań, 3 książki autobiograficzne, zbiór „Felietony, eseje, wywiady” i 15 powieści.

Właśnie dołączyła do tego zestawu kolejna – „Ruda Kejla” przetłumaczona i złożona w całość 45 lat po powstaniu.

„Ruda Kejla” („Jarme un Kejle”), napisana przez Singera w jidysz, nigdy nie ukazała się w Stanach Zjednoczonych w formie książki. Tekst został przełożony z jidisz na angielski, na podstawie tego manuskryptu dokonano tłumaczenia i wydano powieść po niemiecku i włosku.

W Polsce dostaliśmy właśnie przekład z oryginału autorstwa Krzysztofa Modelskiego – na podstawie wersji cyfrowej z archiwum „Forwerts”. Zabiegał o to wydawca, niewielka oficyna Fame Art działająca w podlubelskich Niemcach. Dlaczego? Okazało się, że w angielskim przekładzie książki zabrakło kilku stron oryginału. Chodziło o sceny, które w drugiej połowie lat 70. XX wieku w środowisku autora mogły zostać uznane za obrazoburcze. Choćby te, w których bohaterowie bez zbędnej pruderii rozmawiają o seksie lub go uprawiają. Zapewne także o słowa wypowiadane przez tytułową bohaterkę – prostytutkę, która postanowiła się nawrócić.

Akcja rozpoczyna się w Warszawie w lecie 1911 r. W cesarstwie dochodzi do pogromów, tysiące ludzi emigrują do Ameryki.

Ale „w melinie na Krochmalnej 6 nie czytano żadnych gazet i nie zajmowano się polityką”. W tym właśnie miejscu sporo czasu spędzają główni bohaterowie powieści – Jarme Bodik, potomek złodziei z Piask, i jego żona, była prostytutka Ruda Kejla. Są, jak i wielu sąsiadów podopiecznymi Ślepego Icze, lokalnego mafioza dbającego o porządek w tej części żydowskiej dzielnicy.

Maks Kuśtyga, “anioł śmierci”

Jarme i Kejla marzą o lepszym życiu i świecie – ledwo wiążą koniec z końcem, ona z miłości do męża zrezygnowała z wykonywania dotychczasowego zawodu, on nie przejawia zdolności organizacyjnych, żaden z niego handlarz czy przedsiębiorca. Nadziei upatrują raczej w przeprowadzeniu dobrze przygotowanego, wraz z okolicznymi kompanami, napadu na bank czy innej akcji, która pozwoli im się wzbogacić i uciec z terenu Imperium Rosyjskiego. To coraz trudniejsze do życia miejsca – z powodu narastającej biedy i widma nadchodzącej wojny, ale także zagrożenia kolejnymi pogromami.

I wtedy, gdy pewnego wieczoru wybierają się – wydając ostatnie zaskórniaki Kejli – do teatru „los zsyła im Maksa Kuśtygę”.

Kuśtyga, właściwie Maks Lewitas, obłudnik, cwaniak i handlarz żywym towarem, okaże się – zgodnie z przeczuciami Kejli – „aniołem śmierci” jej małżeństwa z Jarmem. Najpierw roztoczy przed dawnym znajomym z więzienia i jego żoną wizję wspaniałej przyszłości w Ameryce Południowej, w której będą wspólnie prowadzić intratny interes, a była prostytutka zostanie opiekunką przywiezionych z Polski kobiet. Następnie zmusi ich do wydobycia od bogatych, samotnych, schorowanych Żydów pieniędzy niezbędnych do „nabycia” kobiet, które mogłyby trafić do domów publicznych w Rio de Janeiro i Buenos Aires. A ostatecznie, wykorzystując wybitnie słaby charakter Jarmego, spróbuje narzucić jemu i Kejli życie w trójkącie.

Klimat dawnej Warszawy i Nowego Jorku

W „Rudej Kejli” Izaak Baszewis Singer wspaniale oddaje klimat żydowskiej Warszawy czasu końca zaborów i nadchodzącej I wojny światowej. Krochmalna, Żelazna czy Gnojna tętnią tu życiem, podwórka są pełne sąsiedzkich nawoływań, w niewielkich sklepikach wymienia się towary i najświeższe wiadomości, a w spelunach toczy się nie do końca bezpieczne życie towarzyskie. Singer pokazuje napięcia, atmosferę przedpogromową.

To także opowieść o Nowym Jorku drugiej dekady XX wieku. Gdy do miasta nadziei i marzeń trafiają w końcu Ruda Kejla i Bunem, nastolatek z religijnej rodziny, dzielnica, w której przychodzi im zamieszkać, jest „czymś w rodzaju Krochmalnej, lecz (…) gorzej”. Próbują odnaleźć się we wspólnocie imigrantów z całego świata, szybko jednak okazuje się, że nie ma im ona do zaoferowania niczego ponad to, czego doświadczyli w Imperium Rosyjskim. I że nie ma ucieczki przed przeznaczeniem oraz odpowiedzialnością za popełnione w Warszawie czyny. Ziemia obiecana okazuje się przekleństwem.

Odzyskać twórczość wybitnie utalentowanego rodzeństwa

W opowieści o bohaterach z okolic Krochmalnej Singer pieczołowicie odtwarza świat znany z własnego dzieciństwa. Od 1908 do 1917 mieszkał przy Krochmalnej, najpierw pod numerem 10, potem 12. A gdy opisuje zagubienie i rezygnację tych, którzy trafili do Nowego Jorku, także czerpie z własnych doświadczeń. Pierwsze, niełatwe lata po drugiej stronie oceanu opisywał w wielu tekstach, choćby w opowiadaniu „Zagubiony w Ameryce” oraz powieści autobiograficznej „Miłość i wygnanie”.

W „Słowie od tłumacza” Krzysztof Modelski pisze o „Rudej Kejli”: „Niektórzy krytycy i badacze literatury jidysz (…) sytuują ją w kręgu literatury szund. ‘Szund’ tłumaczy się zwykle na język polski jako szmira, tandeta, literatura brukowa. Chodzi tu jednak nie tyle o brak wartości literackiej, a o zagnieżdżenie w półświatku, w brudnych sprawkach i ciemnych interesach, o wątek kryminalny, o słownictwo często dalekie od salonowego. Sensacyjna żywa fabuła staje się dla Singera pretekstem do stawiania poważnych pytań o charakterze egzystencjalnym, ale i o przełamywanie kulturowego tabu”.

„Ruda Kejla” zdaje się też dopełnieniem misji wydawnictwa Fame Art. Przyjęło ono sobie za cel przypomnienie lub odzyskanie dla polskiego czytelnika twórczości niezwykle utalentowanego rodzeństwa. Najpierw (w przekładach kilku autorów) ukazały się opowiadania siostry noblisty Ester Kreitman-Singer, następnie (już w tłumaczeniu Modelskiego) krótkie formy oraz znakomita powieść „Towarzysz Nachman” starszego brata Izraela Joszuy (zmarłego w 1944 roku w Nowym Jorku), a teraz wreszcie nieznana powieść najmłodszego z trójki.

Izaak Baszewis Singer, “Ruda Kejla”, przeł. z jidysz Krzysztof Modelski, wyd. Fame Art, Niemce 2022

Michał Nogaś – Dziennikarz działu Kultura od 2016 roku. Pisze i rozmawia nie tylko o literaturze. Publikuje w “Wyborczej”, “Książkach. Magazynie do Czytania”, “Wysokich Obcasach”. Współtworzy “8:10. Podcast Gazety Wyborczej”.

The Palestinians Reject Having Their Own State — as Well as Peace

Karen Bekker

Anwar Sadat, Jimmy Carter, and Menachem Begin at the Camp David Accords Signing Ceremony. Photo: wiki commons.

Anti-Israel activism on American college campuses has never been more widespread — and much of it comes in the form of publications in campus media.

Last spring, for example, the Harvard Crimson endorsed the Boycott, Divestment, and Sanctions (BDS) movement against Israel, and earlier this month, the editorial board of the University of Connecticut’s paper wrote, falsely, that since 1948, “Israel has maintained a program of ethnic cleansing, apartheid and settler-colonialism of Palestinians.”

In response to such slanders, Jewish students frequently assert that, “Israel has offered the Palestinians peace numerous times.”

I’ve heard this argument more times than I can count over the years, but there are two problems with it. Not only is it unresponsive to the claims made by anti-Israel activists, but it’s not even fully accurate.

When speaking about the conflict, Palestinian leaders, the myriad of NGOs that uncritically support them, and the Westerners who rally to their cause, rarely claim that what the Palestinians want from Israel is peace.

What they say they want, and what others say the Palestinians need, is “liberation” and a state of their own.

The Crimson editorial board, for example, claims to support a “free Palestine.” The BDS movement that the Crimson endorsed, on its website, describes itself, not as a “peace movement,” but as a movement for “freedom, justice, and equality.” And the UConn editorial board writes of a “discriminatory system of apartheid… which denies Palestinians their full rights to suffrage…”

And in fact, it’s a state — in addition to peace — that Israel has repeatedly offered.

Israel offered the Palestinians a state in 2000, and again in 2008. The UN Partition Plan, had it been accepted by the Palestinians, would have created a state for them. The 2014 negotiations facilitated by Secretary of State John Kerry, also could have led to a state for the Palestinians.

It is the offer of statehood and independence, along with peace, that Palestinians have rejected repeatedly.

Furthermore, it is not even incumbent on Israel to offer peace — even though it frequently has. Israel is not the aggressive party in the conflict. Hamas instigated conflicts in 2009, 2012, 2014, and 2021, and the Palestinian Authority incites terror attacks and intifadas through countless means, including by paying salaries to the terrorists and their families.

It was Egypt that provoked the Six-Day War in 1967, and multiple invading Arab armies that began the war in 1948. Still, as the Abraham Accords demonstrate, Israel will extend its hand in peace to any of its neighbors that offer it.

Peace is what Israel wants – and Israel has demonstrated its willingness to grant the Palestinians statehood in exchange for peace, to no avail. As proof of concept, Israel unilaterally withdrew from the Gaza strip in 2005, and, in return, has only gotten war and violence in response.

Those who repeat that “Israel has offered peace” ignore the popular rallying cry, “no justice, no peace.” Naïve Westerners believe that Palestinians are justified in rejecting peace, because they are so often unaware that “justice” has in fact been on offer multiple times. Israel’s supporters need to make clear that Palestinians have been offered a path to liberation, but that their own leaders refused to go down that path.

When asked why Yasser Arafat turned down the 2000 Camp David offer of statehood, former US Ambassador and Camp David negotiator Dennis Ross said, “because fundamentally I do not believe he can end the conflict. We had one critical clause in this agreement, and that clause was, this is the end of the conflict.”

Palestinian leaders do not want to end the conflict and, therefore, have rejected all such offers. Moreover, their demands for independence include terms, such as the “right of return” that would destroy Israel, which are nothing more than poison pills that make any agreement impossible.

This leads to the conclusion that Palestinian leaders do not really want peace — and, despite their claims, they don’t really want statehood either.

Those who press Israel’s case to the public must stop asserting that “Israel has offered peace,” and correctly explain that Israel has offered statehood, independence, and the opportunity for the Palestinians to chart their own destiny multiple times. Yet Palestinian leaders have repeatedly turned those offers down, because they would have to give peace in exchange.

Karen Bekker is the Assistant Director of CAMERA’s Media Response Team.