Kobiety Powstania w Getcie Warszawskim.

Apr20

Kobiety Powstania w Getcie Warszawskim.

Wirtualny Sztetel

MIRA FUCHRER

Data urodzenia: 1920
Miejsce urodzenia: Warszawa
Data śmierci: 8 maja 1943
Miejsce śmierci: Warszawa
Zawód: syjonistka, bojowniczka w getcie warszawskim
Powiązane miejscowości: Warszawa
.

Fuchrer Mira (1920, Warszawa – 08.05.1943, Warszawa) – syjonistka, bojowniczka w getcie warszawskim. Członkini Ha-szomer ha-Cair oraz Żydowskiej Organizacji Bojowej, uczestniczka powstania w getcie, partnerka życiowa dowódcy powstania Mordechaja Anielewicza.

Urodziła się w 1920 r. w Warszawie. Dokładna data nie jest znana. Była członkinią i działaczką ruchu młodzieży syjonistycznej Ha-szomer ha-Cair. Prawdopodobnie tam poznała Mordechaja Anielewicza. Zaraz po wybuchu drugiej wojny światowej wyjechała razem z Anielewiczem do Wilna. Do Warszawy wrócili w styczniu 1940 r., a w listopadzie tego roku trafili do getta.

W getcie Mira Fuchrer pracowała w kooperatywie krawieckiej razem z Tową Frenkel i Rachelą Zylberg. Działała w Żydowskiej Organizacji Bojowej od początku jej istnienia jako łączniczka dowództwa. W ramach tej funkcji wyjeżdżała także do gett poza Warszawą. W lutym 1943 r. wzięła udział w napadzie na kasę Judenratu (ul. Nalewki 37). Jej zadaniem było przeniesienie zdobytych tam 100 tys. złotych do sztabu ŻOB. Akcja zakończyła się powodzeniem.

W czasie powstania w getcie warszawskim Mira Fuchrer walczyła w getcie centralnym, razem z Mordechajem Anielewiczem. Zginęli 8 maja 1943 r. w bunkrze dowództwa powstania przy ul. Miłej 18. Tak to wydarzenie wspominał Marek Edelman: „Anielewicz miał dziewczynę, taką ładną, jasną, ciepłą. Siódmego maja był z nią u nas, na Franciszkańskiej. Ósmego maja, na Miłej, zastrzelił najpierw ją, potem siebie”[1.1].

2 kwietnia 1948 r. Zarząd Główny Związku Żydów Uczestników Walki Zbrojnej z Faszyzmem złożył wniosek o pośmiertne odznaczenie Miry Fuchrer Krzyżem Walecznych. W uzasadnieniu wniosku zapisano: „Członek ŻOB-u, Towarzyszka walki Mordechaja Anielewicza, wyróżniła się szczególnym bohaterstwem. Zginęła w bunkrze komendy ŻOB-u ul. Miła 18”[1.2]] (pisownia oryginalna). Decyzją prezydenta Bolesława Bieruta, 19 kwietnia 1948 r., Mira Fuchrer została odznaczona Krzyżem Srebrnym Orderu Wojennego Virtuti Militari.

BIBLIOGRAFIA:

Tajtelbaum Niuta

Data urodzenia: 31 października 1917
Miejsce urodzenia: Łódź
Data śmierci: lipiec 1943
Miejsce śmierci: Warszawa
Powiązane miejscowości: Łódź, Warszawa, Lwów

.

Tajtelbaum Niuta, właśc. Rywa Tajtelbaum, pseud. „Wanda”, „Wanda Witwicka” (31.10.1917, Łódź – lipiec 1943, Warszawa) – uczestniczka licznych akcji dywersyjnych organizowanych przez żydowskie podziemie. Członkini Polskiej Partii Robotniczej w getcie warszawskim, łączniczka Bloku Antyfaszystowskiego, członkini grupy specjalnej Sztabu Głównego Gwardii Ludowej.

Urodziła się w tradycyjnej żydowskiej rodzinie chasydzkiej jako Rywa Tajtelbaum (Taitelbaum), córka łódzkiego fabrykanta, Icka Majera Taitelbauma[1.1]. Młodość spędziła w Łodzi, następnie odbywała studia historyczne i filozoficzne na Uniwersytecie Warszawskim. Już w okresie międzywojennym zaangażowała się w ruchu komunistycznym. 

Wedle dostępnych źródeł, w ramach działalności w tzw. specgrupie (grupie specjalnej), Niuta Tajtelbaum brała udział w zamachach na niemieckich funkcjonariuszy. Jak zapamiętano, swój młodzieńczy, niewinny wygląd wykorzystywała zakradając się z bronią w najbardziej niebezpieczne miejsca. Osobiście miała zastrzelić kilku oficerów Gestapo – ich liczba i tożsamość pozostaje jednak nie do ustalenia. W getcie opowiadano, że weszła do niemieckiego urzędu ubrana w wiejską chustę, z kobiałką w ręku. Nie wzbudzając niczyich podejrzeń, pod pretekstem „sprawy osobistej” zbliżyła się do funkcjonariusza SS, strzeliła do niego z rewolweru, po czym prędko się oddaliła. Według innej historii, po nieudanym zamachu na agenta Gestapo, przebrana za lekarkę odnalazła go w sali szpitalnej i zastrzeliła na miejscu[1.2]. 

Dzień po wybuchu powstania w getcie warszawskim, „specgrupa” warszawskiej Gwardii Ludowej w składzie: Niuta Tajtelbaum, Franciszek Bartoszek („Jacek”, dowodził grupą), Jerzy Duracz („Felek”) i Zygmunt Bobowski („Zyg”), brała udział w zakończonej sukcesem akcji przy placu Krasińskich, zwanej „akcją na Nowiniarskiej”. Celem „specgrupy” byli żołnierze Waffen SS, ostrzeliwujący z dział ulokowanych na ul. Nowiniarskiej żydowskich powstańców skupionych na terenie szopu szczotkarzy[1.3].

Dnia 19 lipca 1943 r., w bramie domu w którym mieszkała (ul. Poznańska 21), aresztowało ją Gestapo. Bojowniczka nie zdążyła nawet zażyć przygotowanej zawczasu trucizny. W areszcie torturami próbowano wymusić na niej wyjawienie informacji umożliwiających ustalenie tożsamości jej towarzyszy. Niuta nie wydała jednak nikogo. Została zamordowana niedługo potem i pochowana w nieznanym miejscu. Została zapamiętana jako „Wanda z warkoczykami”, legendarna bojowniczka i autorka słów: „Jestem Żydówką i komunistką; moje miejsce jest wśród najbardziej aktywnych bojowników przeciw faszyzmowi, w walce o honor mojego narodu, za niepodległość Polski i wolność ludzkości”[1.4].

BIBLIOGRAFIA

  • Grupińska A., Odczytanie listy. Opowieści o powstańcach żydowskich, Wołowiec 2014.
  • Gutman Y., The Jews of Warsaw, 1939 – 1943: Ghetto, Underground, Revolt, Bloomington 1982.
  • Mark B., Powstanie w getcie warszawskim na tle ruchu oporu w Polsce. Geneza i przebieg, Warszawa 1953.
  • Mark B., Walka i zagłada warszawskiego getta, Warszawa 1959.
  • Pocalun G., Dania – wspomnienia Geni Pocalun [online] https://dzismis.com/2016/04/01/wspomnienia-geni-pocalun/ [dostęp: 05.03.2021].

Altman Tosia

Data urodzenia: 24 sierpnia 1918
Miejsce urodzenia: Lipno
Data śmierci: około 26 maja 1943
Miejsce śmierci: Warszawa
Zawód: działaczka syjonistyczna, bojowniczka ruchu oporu

.

Altman Tosia, właściwie Taube (Towa) Altman (24.08.1918, Lipno – 26.05.1943?, Warszawa) – działaczka syjonistyczna, członkini kierownictwa Ha-Szomer ha-Cair, znana przede wszystkim jako bojowniczka żydowskiego ruchu oporu w okresie okupacji niemieckiej podczas II wojny światowej, organizatorka podziemnych struktur Ha-Szomer ha-Cair, działaczka Żydowskiej Organizacji Bojowej, uczestniczka powstania w getcie warszawskim.

Urodziła się w Lipnie, w zamożnej rodzinie żydowskiej, jako córka Gustawa Altmana i Anny (Mani) z domu Gutkind. Jej ojciec Gustaw Altman był z zawodu zegarmistrzem; z czasem otworzył sklep jubilerski we Włocławku. Na podstawie danych zgromadzonych w instytucie Yad Vashem można przypuszczać, że Gustaw Altman był tożsamy z Gedalją Altmanem, ur. 1886 we Włocławku, zamordowanym w czasie Zagłady. W Zagładzie zginęła także matka Tosi – Anna (Mania, Chana) z domu Gutkind, przypuszczalnie także ur. 1886 we Włocławku. Oboje rodzice mieli przejść przez getta w Żychlinie i Warszawie, a śmierć ponieśli w niemieckim nazistowskim obozie Treblinka.

Jakkolwiek Altmanowie wywodzili się ze środowiska chasydzkiego, sprzyjali bardziej otwartym postawom. Znalazło to wyraz w zapewnieniu córce wykształcenia w języku polskim i hebrajskim. To ostatnie wynikało z syjonistycznych sympatii ojca. Tosia Altman uczęszczała zatem do gimnazjum hebrajskiego we Włocławku, a w wieku 11 lat wstąpiła do Ha-Szomer ha-Cair, gdzie szybko została instruktorką, wychowawczynią młodszych dziewcząt na koloniach szomrowych. W 1935 r. wzięła udział w IV Światowej Konwencji Ha-Szomer ha-Cair w Popradzie (obecnie Słowacja). Była też redaktorką gazetki w języku hebrajskim “Hanawadim”. W tym okresie chciała wyemigrować do Palestyny, a w 1938 r. znalazła się nawet na kursie przygotowawczym w kibucu w Częstochowie. Plany uległy zmianie po powołaniu Tosi do centralnego dowództwa Ha-Szomer ha-Cair w Warszawie w 1938 roku.

Od początku okupacji niemieckiej zajmowała się organizacją żydowskiego ruchu oporu, w tym podziemnych struktur Ha-Szomer ha-Cair na terenie Generalnego Gubernatorstwa. Należała do Żydowskiej Organizacji Bojowej. Jako łączniczka podróżowała po okupowanej Polsce, wykorzystując swój „aryjski” wygląd (jasne włosy, język polski). W 1941 r. wraz z Leą Koziebrodzką organizowała grupy samoobrony w getcie wileńskim. W latach 1941–1942 odwiedziła getta w Grodnie, Białymstoku, Częstochowie i Zagłębiu Dąbrowskim; sporządziła raporty o sytuacji w tamtejszych dzielnicach zamkniętych. 7 kwietnia 1942 r. wysłała z Hrubieszowa ostatni list do Palestyny. Współpracowała z Arie Wilnerem, łącznikiem pomiędzy ŻOB a Armią Krajową.

Wzięła udział w powstaniu w getcie warszawskim. 8 maja 1943 r. znajdowała się w bunkrze przy ul. Miłej 18, tym samym, w którym przebywał Mordechaj Anielewicz wraz z dowództwem powstania. Po ataku niemieckim udało jej wydostać się przez jedyne nieodkryte wyjście, a następnie przejść do bunkra przy ul. Franciszkańskiej 22. W nocy z 8 na 9 maja wyszła z getta kanałami wraz z ok. 30 bojownikami, na ul. Prostą; prowadził ich Symcha Ratajzer ps. Kazik. Po przewiezieniu przez podstawioną ciężarówkę do Łomianek, grupa ukryła się w lesie z zamiarem przystąpienia do partyzantki.

Po kilku dniach Tosia Altman, wraz z innymi członkami Ha-Szomer ha-Cair, powróciła do Warszawy. Ukrywała się na poddaszu zachowanej do dzisiaj fabryczki ozdób choinkowych Szymanowicza w podwórzu kamienicy przy ul. 11 Listopada 10. Miejsce to służyło wcześniej członkom podziemia krążącym między gettami na terenie okupowanej Polski. Złożyła relację z pacyfikacji bunkra przy Miłej członkini ŻOB Helenie Rufeisen.

24 maja 1943 r. wybuchł groźny pożar, w którym zginęło 8 osób. Jego przyczyną był podobno zapłon ichtiolu, który Tosia Altman przetapiała wytwarzając maść na ranę. Ratując życie, wyskoczyła przez okno. Ciężko poparzona została zatrzymana przez granatową policję, a następnie wydana Niemcom. Trafiła do szpitala, gdzie zmarła wskutek odniesionych poparzeń (być może także tortur i braku odpowiedniej pomocy), prawdopodobnie 26 maja 1943 roku.

W 1948 r. została pośmiertnie odznaczona Krzyżem Srebrnym Orderu Wojennego Virtuti Militari.

BIBLIOGRAFIA

  • Rufeisen-Schüpper H., Pożegnanie Miłej 18. Wspomnienia łączniczki Źydowskiej Organizacji Bojowej, Kraków 1996.
  • Shalev Z., Tosia Altman 1918–1943, [w:] Jewish Women: A Comprehensive Historical Encyclopedia, Jewish Women’s Archive [online:] 27.02.2009, https://jwa.org/encyclopedia/article/altman-tosia [dostęp: 19.02.2020].

  • Zawartość publikowanych artykułów i materiałów nie reprezentuje poglądów ani opinii Reunion’68,
    ani też webmastera Blogu Reunion’68, chyba ze jest to wyraźnie zaznaczone.
    Twoje uwagi, linki, własne artykuły lub wiadomości prześlij na adres:
    webmaster@reunion68.com