(Fot. Grzegorz Skowronek / Agencja Wyborcza.pl)

---

Z udziałem ambasadora Izraela odsłonięto w Częstochowie odrestaurowaną mogiłę bojowników żydowskich

Marek Mamoń
[ HISTORYCZNA CZĘSTOCHOWA 09.06.2022 ]

---

Na cmentarzu żydowskim przy ul. Złotej – w obecności ambasadora Izraela Yacova Livne – odsłonięto odrestaurowaną wojenną mogiłę poległych w akcji na Ostbahn.
*

Ambasador Izraela w Polsce odwiedził Częstochowę na zaproszenie Alona Goldmana – przewodniczącego Stowarzyszenia Żydów Częstochowskich w Izraelu oraz członków częstochowskiego oddziału Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego Żydów w Polsce.

Podczas uroczystości na cmentarzu przy ul. Złotej w imieniu prezydenta miasta gości powitał jego zastępca Ryszard Stefaniak, a głos zabrała także Jolanta Urbańska, wiceprzewodnicząca rady miasta i społeczna konsultantka ds. społeczności żydowskiej. Izabela Sobańska-Klekowska z TSKŻ odczytała list Zygmunta Rolata, Honorowego Obywatela Częstochowy i przewodniczącego Światowego Związku Żydów Częstochowian i Ich Potomków, który prosił o uczczenie minutą ciszy “pomordowanych Żydów oraz tych Polaków, którzy Im w tych strasznych czasach nieśli pomoc”.

– W przedwojennej Częstochowie byliśmy sąsiadami. Nasze kultury przenikały się. Żyjąc z handlu, rzemiosła i przemysłu, społeczność żydowska przyczyniała się do rozbudowy miasta, do rozwoju jego gospodarki, nauki, kultury, medycyny i sportu – przypominał w swoim wystąpieniu Ryszard Stefaniak, zastępca prezydenta Częstochowy.

Wysłuchano hymnu Holokaustu “Gam Gam” – fragmentu Psalmu 23. po hebrajsku – który zaśpiewały uczennice I LO im. Słowackiego. Po przemówieniach gości zapalono znicze przed nagrobkiem. W towarzystwie pocztów sztandarowych złożono wieńce kwiatów.

Mogiła poległych w akcji na Ostbahn to miejsce pochówku pięciu bojowników z Żydowskiej Organizacji Bojowej w Częstochowie uczestniczących w ataku na niemiecki pociąg wojskowy 22 kwietnia 1943 r. oraz żydowskich robotników kolejowych zamordowanych tego dnia przez Niemców w akcie zemsty.

Co to była akcja na Ostbahn

22 kwietnia 1943 r. z małego getta w Częstochowie – resztki getta po wielkiej akcji wywózkowej do Treblinki – wraz z grupą żydowskich pracowników przymusowych Ostbahn (niemieckich kolei w Generalnym Gubernatorstwie) wyszło pięciu młodych bojowców, członków Żydowskiej Organizacji Bojowej w Częstochowie. Byli to Harry Gerszonowicz, Aviv Rozine i Lolek Frankenberg “Froncek” z grupy “66” oraz Cwi Lustiger i Dawid Altman z kibucu. Ich zadaniem było uszkodzenie szyn na Błesznie, którymi przejeżdżały niemieckie transporty wojskowe. Mieli się kolejno odłączać od grupy robotników, spotkać się na hałdzie za hutą rakowską i stąd iść razem w kierunku Błeszna. Udało się to tylko Fronckowi, pozostałych zatrzymała niemiecka straż kolejowa. Wtedy Harry wyjął pistolet i zaczął strzelać do Niemców, ciężko raniąc strażnika. Aviv i Harry zginęli w strzelaninie, a ciężko ranny Cwi dostał się w ręce gestapo – mimo straszliwych tortur nie wydał nikogo i został rozstrzelany na cmentarzu żydowskim. Za karę gestapo i Schutzpolizei tego samego dnia rozstrzelało jeszcze 25 mężczyzn, a więc co drugiego z grupy, z którą dywersanci wyszli z getta. Wśród 25 rozstrzelanych znaleźli się: Moszek Jakub Gelber-Litwin, Nachman Enzel, Berl Zeligman, Stefan Montag, Goldberg (warszawiak), Szymel Rusin (były uczeń szkoły im. I.L. Pereca w Częstochowie) oraz Dudek Lewkowicz.

(z informacji Ośrodka Dokumentacji Dziejów Częstochowy)

Opis akcji wg relacji Henryka Wojdzisławskiego i Sary Gutgold “Historia grupy bojowej »66«” z 1945 r.:

Wkrótce potem wyszła z getta grupa: Harry Gerszonowicz, Awiw Rozyner, Froncek z grupy “66” oraz Cwi Lustiger i Dawid Altman z kibucu celem rozkręcenia szyn kolejowych na torze koło Błeszna obok Częstochowy. Chłopcy wyszli z placówką Ostbahn, mieli się kolejno odłączać od grupy robotników Ostbahnu i spotkać się na hałdzie za hutą rakowską, skąd mieli iść razem w kierunku Błeszna. Pierwszy “urwał się” Froncek. Drugiego – Dawida Altmana – zauważył prowadzący ludzi bahnschutz i zatrzymał go. Początkowo reszta chłopców miała zamiar go odbić zbrojnie, potem jednak zdecydowali się przekupić bahnschutza. W chwili gdy załatwiali sprawę, przyłączył się do grupy drugi bahnschutz. Pierwszy zląkł się, wydał chłopców i obaj zaczęli ich prowadzić w kierunku wachy Rakowa. Widząc to, Harry wyjął rewolwer i zaczął strzelać (ciężko ranił bahnschutza). W powstałym wśród ludzi popłochu uciekał Dawid, za nim Awiw i Cwi. Awiw padł w chwili, gdy przeskakiwał płot, Cwi ciężko ranny został zabrany na gestapo. Harry padł na posterunku. Cwi – choć torturowany, jak tylko gestapo potrafi – nie zdradził nic. Potem przestał przyjmować pożywienie (chleb i wodę, na które go skazano), demonstracyjnie śpiewał, aż wreszcie rozstrzelano go.

Liber Brener w książce “Widersztand un umkum in czenstochower geto” (“Walka i śmierć w częstochowskim getcie”), Warszawa [1950], s. 127, relacjonuje:

Aby uwolnić Dawida, Harry otworzył ogień do dwu bahnschutzów. Jeden z nich zaraz padł ciężko ranny i Dawid uciekł. Harry, Awiw i Cwi nie zdążyli się wycofać, zostali bowiem otoczeni przez chmarę Niemców, którzy ich ostrzeliwali ze wszystkich stron. Harry i Awiw zginęli na miejscu, Cwi zabarykadował się w chłopskiej stodole i bronił się tak długo, aż został ciężko zraniony przez granaty, które wrzucono do wnętrza. Żywego, ale ciężko rannego schwytało gestapo i przewiozło do swoich piwnic, gdzie go torturowano, aby wydał swoich towarzyszy. Zastrzelono go na cmentarzu żydowskim.

Za karę gestapo i Schutzpolizei tego samego dnia rozstrzelało jeszcze 25 mężczyzn, a więc co drugiego spośród Żydów zatrudnionych na placówce, z którą dywersanci wyszli z getta. Wśród 25 rozstrzelanych znaleźli się: Jakub Mosze Gelber-Litwin, Nachman Enzel, Berl Zeligman, Stefan Montag, Goldberg (warszawiak), Rusin (były uczeń szkoły im. I.L. Pereca w Częstochowie) oraz Dudek Lewkowicz.

---

---