HERSZ WASSER – SEKRETARZ ONEG SZABAT

Anna Majchrowska

Bluma i Hersz Wasser / Archiwum Ringelbluma

Hersz Wasser, syn Lejba i Estery z domu Podlaskiej, urodził się 13 czerwca 1910 r. w Suwałkach. W 1929 r. ukończył liceum Laor, a w 1932 r. Szkołę Główną Handlową w Warszawie. Po studiach zamieszkał w Łodzi, gdzie pracował jako księgowy. Jako działacz Poalej Syjon-Lewicy kierował też łódzką biblioteką partyjną im. Bera Borochowa, a od 1934 r. przez 5 lat był sekretarzem sekcji ekonomiczno-statystycznej łódzkiego oddziału Żydowskiego Instytutu Naukowego YIVO. W grudniu 1939 r. Wasser ożenił się Blumą (z domu Kirszenfeld) i wraz z nią przeprowadził się do Warszawy.

Pół roku później objął stanowisko sekretarza Oneg Szabat (drugim był Eliasz Gutkowski). Zajmował się codziennymi sprawami Oneg Szabat: zdobywał i na bieżąco katalogował dokumenty, rekrutował i przechowywał spisy pracowników, kupował materiały piśmiennicze. Zarządzał też finansami – przez jego ręce rozprowadzane były drobne sumy, być może wręczane osobom, z którymi przeprowadzano wywiady. Wraz z Ringelbumem i Gutkowskim pracował nad przygotowaniem planów badawczych, konspektów i kwestionariuszy, a po wielkiej akcji likwidacyjnej Biuletynów Oneg Szabat i raportów do wysłania za granicę. Ze źródeł wynika, że to właśnie Wasser zanosił materiały do ukrycia w piwnicy szkoły im. Borochowa przy ulicy Nowolipki 68. Dzięki temu wiedział, gdzie Archiwum zostało ukryte i mógł kierować pracami wydobywczymi po wojnie.

Lista adresowa 37 współpracowników Oneg Szabat sporządzona przez Hersza Wassera / Archiwum Ringelbluma

Ringelblum pisał w dzienniku o Wasserze: Sekretarzem „Oneg Szabat” został wyznaczony przez ówczesne gremium kolega Hersz Wasser, który pełni tę funkcję po dziś dzień. Kolega W., sam uchodźca z Łodzi, dzięki działalności społeczno-politycznej posiadł konieczne zrozumienie dla tego rodzaju pracy. Jego codzienne kontakty z setkami delegacji uchodźców ze wszystkich zakątków kraju umożliwiły powstanie setek monografii miast, które stanowią najcenniejszy skarb „Oneg Szabat”. [2]

W styczniu 1941 r. Wasser został sekretarzem Centralnej Komisji Uchodźców, zrzeszenia przedstawicieli ziomkostw skupiających uchodźców znajdujących się w Warszawie. Zbierał dla Archiwum ich relacje i listy. Praca ta miała niezwykłą wartość dla Oneg Szabat, które dzięki temu zyskało cenne źródło informacji o losie Żydów na prowincji. W pracę konspiracyjną wciągnął żonę pracującą w Warszawie jako nauczycielka. Przeprowadzała wywiady, zajmowała się kopiowaniem dokumentów i relacji pisanych w jidysz (wśród nich relacji pierwszych uciekinierów z ośrodków zagłady w Chełmnie (m.in. Szlama Bera Winera) i Treblince oraz ewidencją zbiorów.

ŻSS, Komisja Koordynacyjna, Zaświadczenie z 1.10.1940 r. o zatrudnieniu Hersza Wassera / Archiwum Ringelbluma

Hersz prowadził dziennik od 1 grudnia 1940 r. do 10 lipca 1942 r., w którym dość skrupulatnie, choć w oszczędnych słowach, notował wydarzenia, nastroje panujące na ulicach getta, wspominał także o spotkaniach Oneg Szabat. Niestety nie znajdujemy w nim elementów osobistych – Nie chce się pisać o sobie – jestem po prostu szczęśliwy, że dzień mija przy aktywnej pracy społecznej. [3]

czytaj dalej tu: HERSZ WASSER – SEKRETARZ..