Antoni Dudek, politolog i historyk (autor i współautor kilkunastu monografii poświęconych najnowszym dziejom Polski) powiedział w czwartek, że „Utopia nad Wisłą” jest – w jego przekonaniu – dobrym wstępem do napisanej wcześniej przez niego „Historii politycznej Polski 1989-2015. „Moim zdaniem nie sposób zrozumieć wielu mechanizmów i zjawisk III RP bez poznania szczegółów inżynierii społecznej dokonanej przez komunistów po 1945 roku” – ocenił w rozmowie z PAP prof. Dudek.

Nawet pobieżna lektura „Utopii nad Wisłą” (pierwsze wydanie ukazało się w 2008 roku i już dawno się rozeszło) skłania do wniosku, że książka ta mogłaby i powinna się stać podręcznikiem wykorzystywanym przez nauczycieli szkół ponadpodstawowych na lekcjach historii. Sprzyja temu zarówno swobodny, różniący się od opracowań naukowych język, jak też układ graficzny tej książki. Osiem, chronologicznie ułożonych rozdziałów podzielonych zostało na wiele krótkich części, z których prawie każda zilustrowana jest zdjęciami, mapami, diagramami, kalendariami oraz cytatami ważnych dokumentów, utworów literackich i wypowiedzi.

„Moim zdaniem nie sposób zrozumieć wielu mechanizmów i zjawisk III RP bez poznania szczegółów inżynierii społecznej dokonanej przez komunistów po 1945 roku” – ocenił w rozmowie z PAP prof. Dudek.

Na przykład w rozdziale dotyczącym popaździernikowej odwilży zamieszczony został fragment „Poematu dla dorosłych” Adama Ważyka. Nieco dalej słynna wypowiedź premiera Józefa Cyrankiewicza – „każdy prowokator czy szaleniec, który odważy się podnieść rękę przeciw władzy ludowej, niech będzie pewien, że mu tę rękę władza odrąbie w interesie klasy robotniczej” – została skonfrontowana z krótkim wspomnieniem jednego z uczestników poznańskiego roku, w trakcie którego kilkadziesiąt osób poniosło śmierć, a ponad 600 zostało rannych. „Obok mnie, z lewej strony mojego ramienia stał młody chłopak. Dostał postrzał w głowę, włosy na jego głowie zawirowały i upadł”.

Cyrankiewiczowi, który z powodu wieloletniej kariery na szczytach PRL-owskiej władzy, bywał nazywany „żelaznym Józefem”, autorzy książki poświęcili też zdjęcie, którego publikację zakazała komunistyczna cenzura. Premier został bowiem uchwycony przez fotoreportera w towarzystwie innych notabli na bankiecie z suto zastawionym stołem. Taki wizerunek przedstawicieli władzy mocno by się kłócił z propagowaną oficjalnie prostotą i skromnością.

Choć autorzy skoncentrowali się przede wszystkim na sprawach politycznych, to w opracowaniu nie zabrakło miejsca dla sportu i zdjęć Grzegorza Laty – króla strzelców na piłkarskich mistrzostwach świata w 1974 roku oraz „gestu Kozakiewicza” z igrzysk olimpijskich w Moskwie sześć lat później. Opisując zaś różne represje, w tym te krwawe, historycy przypomnieli, jak w pewnych okresach poszerzał się margines swobody.

Opisując stosunki komunistycznego rządu z Kościołem katolickim Dudek i Zblewski wyjaśnili, że za czasów Edwarda Gierka duchowieństwo „pragnęło raczej normalizacji stosunków z władzami państwowymi, aniżeli kontynuacji dawnego konfliktu”. Zaznaczyli również, że choć władzom nie w smak były aspiracje kardynała Stefana Wyszyńskiego do rządu dusz, to w ciągu pierwszych kilku lat epoki Gierka Kościół dostał pozwolenia na zbudowanie 365 nowych obiektów sakralnych – prawie tyle samo, co przez poprzednie ćwierćwiecze.