Majdanek, pierwsze muzeum upamiętniające ofiary II wojny światowej
Małgorzata Domagała
Międzynarodowy Dzień Pamięci
o Ofiarach Holokaustu
Mieszkańcy Lublina oglądają Majdanek. Rok 1944 (Państwowe Muzeum na Majdanku)
Ostatni więźniowie zostali wywiezieni z Majdanka 22 lipca 1944 r. Razem z nimi obóz opuściła załoga, próbując zatrzeć po sobie ślady: niszczyli dokumenty i podpalili krematorium.
Dzień później na teren Majdanka wkroczyła Armia Czerwona i oddziały Wojska Polskiego. Poobozowe baraki zaczęły pełnić funkcję wojskowych koszar. Na polu IV i V przetrzymywano niemieckich jeńców i folksdojczów. Na III polu funkcjonował obóz NKWD dla żołnierzy Armii Krajowej i Batalionów Chłopskich.
Pierwsza wystawa stała. Rok 1945 r. Państwowe Muzeum na Majdanku
Pierwsza stała wystawa. Rok 1945
Jednocześnie teren byłego obozu, z ciekawości, zaczęli tłumnie odwiedzać lublinianie i rodziny byłych więźniów. Zabierali ze sobą znalezione na terenie Majdanka przedmioty. Żołnierze natomiast rozbierali baraki na opał i sprzedawali ich wyposażenie.
Zabezpieczaniem obiektów oraz śladów nazistowskich zbrodni zajęło się Państwowe Muzeum na Majdanku, które pracę rozpoczęło w listopadzie 1944 r. Jego pracownicy rozpoczęli gromadzenie przedmiotów i relacji związanych z funkcjonowaniem KL Lublin. Muzeum m.in. na łamach prasy apelowało o zgłaszanie się byłych więźniów lub ich rodzin. O pomoc zwracano się do wójtów, proboszczów, dyrektorów większych przedsiębiorstw. Korespondencja do placówki płynęła z całej Polski.
Kopiec z prochami ofiar istniejący w latach 1947-1968. Fotografia wykonana w 1954 r. Państwowe Muzeum na Majdanku
Kopiec z prochami ofiar istniejący w latach 1947-1968. Fotografia wykonana w 1954 r.
Pierwszą zaprezentowaną wystawą były prace radzieckiego żołnierza, malarza Zinowija Tołkaczewa, który rysował obóz na podstawie relacji, które słyszał o tym miejscu. Od 1945 r. rekonstruowano zniszczone obiekty – m.in. spalone przez Niemców krematorium. Uroczyste otwarcie pierwszej stałej ekspozycji odbyło się 2 września 1945 r. Jej elementem były figury woskowe przedstawiające wyczerpanych więźniów. W 1945 r. w Muzeum urządzono kino muzealne, w którym można było oglądać film dokumentalny „Majdanek. Cmentarzysko Europy” w reżyserii Aleksandra Forda.
Obchody pierwszego Tygodnia Majdanka, który później przemianowano na Dni Majdanka, 1945 r. Państwowe Muzeum na Majdanku
Obchody pierwszego Tygodnia Majdanka, który później przemianowano na Dni Majdanka, 1945
Od 2004 r. oddziałem zamiejscowym PMM jest Muzeum i Miejsce Pamięci w Bełżcu, a od 2012 r. – Muzeum i Miejsce Pamięci w Sobiborze.
Na podstawie książki „Państwowe Muzeum na Majdanku 1944–2014. Historia ilustrowana” Agnieszki Kowalczyk-Nowak.