Pakt Ribbentrop-Mołotow

Mariusz Jarosiński

Podpisanie paktu Ribbentrop-Mołotow. Moskwa, 23.08.1939. Fot. PAP/DPA

23 sierpnia 1939 r. przedstawiciele dwóch totalitarnych mocarstw – minister spraw zagranicznych III Rzeszy Joachim von Ribbentrop oraz ludowy komisarz spraw zagranicznych ZSRS, pełniący jednocześnie funkcję przewodniczącego Rady Komisarzy Ludowych (premiera), Wiaczesław Mołotow – podpisali w Moskwie w obecności Stalina sowiecko-niemiecki pakt o nieagresji wraz z tajnym protokołem dodatkowym, którego konsekwencją był IV rozbiór Polski.

Podpisany przez Joachima von Ribbentropa i Wiaczesława Mołotowa tajny protokół dodatkowy, stanowiący integralną część zawartego wówczas paktu o nieagresji pomiędzy III Rzeszą i ZSRS, składał się z czterech punktów.

W pierwszym z nich zapisano, iż: “W wypadku terytorialnych i politycznych przekształceń na terenach należących do państw bałtyckich (Finlandia, Estonia, Łotwa i Litwa) północna granica Litwy stanowić będzie jednocześnie granicę stref interesów Niemiec i ZSRS. W związku z tym obie strony uznają zainteresowanie Litwy w stosunku do rejonu Wilna”.

Drugi punkt, bezpośrednio dotyczący Polski, brzmiał następująco: “W wypadku terytorialnych i politycznych przekształceń na terenach należących do Państwa Polskiego granica stref interesów Niemiec i ZSRS przebiegać będzie w przybliżeniu po linii rzek Narwi, Wisły i Sanu. Kwestia, czy w obopólnym interesie będzie pożądane utrzymanie niezależnego Państwa Polskiego i jakie będą granice tego państwa, będzie mogła być ostatecznie wyjaśniona tylko w toku dalszych wydarzeń politycznych. W każdym razie oba rządy rozstrzygną tę kwestię na drodze przyjaznego porozumienia”.

Kolejny z punktów odnosił się do obszaru Europy Południowo-Wschodniej. Strona sowiecka podkreśliła w nim swoje zainteresowanie Besarabią (należącą do Rumunii), natomiast strona niemiecka wyraziła całkowity brak zainteresowania, co do tych terenów.

Prof. Garlicki: Pakt Ribbentrop-Mołotow przyniósł Hitlerowi pozornie mniejsze korzyści niż Stalinowi: terytorium polskie na zachód od linii Wisły oraz uznanie Litwy za niemiecką strefę wpływów. Ale Hitler otrzymywał równocześnie – i to było bezcenne – gwarancje neutralności Moskwy w jego konflikcie z Zachodem. Groźba wojny na dwa fronty, przynajmniej w najbliższym czasie, przestawała istnieć dla Niemiec. Obaj partnerzy podpisujący pakt na Kremlu traktowali go, jako rozwiązanie doraźne.
W ostatnim punkcie dokumentu stwierdzano: “Niniejszy protokół będzie traktowany przez obie strony, jako najściślej tajny”.

Przedstawiając okoliczności zawarcia powyższego układu prof. Paweł Wieczorkiewicz pisał: “Dobry grunt do porozumienia sowiecko-niemieckiego stworzyły podtrzymywane od kwietnia nieoficjalne kontakty polityczne, przykrywkę, dla których stanowiły rozpoczęte nieco później rokowania na temat traktatu handlowego. 21 sierpnia Stalin zaaprobował przyjazd do Moskwy Ribbentropa, warunkując wszakże zgodę na podpisanie traktatu o nieagresji zawarciem dodatkowego porozumienia regulującego interesy obu stron w kwestiach polityki zagranicznej. Niemiecki minister przyleciał do stolicy ZSRS w południe 23 sierpnia. Niebywały w takich razach pośpiech wynikał z faktu, iż Hitler postanowił uderzyć na Polskę w przeciągu trzech dni”. (P. Wieczorkiewicz “Historia polityczna Polski 1935-1945”)

Prof. Andrzej Garlicki oceniając porozumienie dwóch totalitarnych mocarstw stwierdzał: “Pakt Ribbentrop-Mołotow nazywa się często IV rozbiorem Polski. Ta nazwa dobrze oddaje jego istotę. Dwa sąsiadujące z Polską państwa zawarły porozumienie dotyczące podziału jej terytorium pomiędzy siebie. Po kilku tygodniach porozumienie to zostało zrealizowane. Pakt Ribbentrop-Mołotow przyniósł Hitlerowi pozornie mniejsze korzyści niż Stalinowi: terytorium polskie na zachód od linii Wisły oraz uznanie Litwy za niemiecką strefę wpływów. Ale Hitler otrzymywał równocześnie – i to było bezcenne – gwarancje neutralności Moskwy w jego konflikcie z Zachodem. Groźba wojny na dwa fronty, przynajmniej w najbliższym czasie, przestawała istnieć dla Niemiec. Obaj partnerzy podpisujący pakt na Kremlu traktowali go, jako rozwiązanie doraźne. Obaj mieli cele o wiele bardziej ambitne niż rozbiór Polski czy podporządkowanie republik nadbałtyckich. Były to cele sprzeczne, dlatego wojna pomiędzy III Rzeszą i Związkiem Radzieckim była nieunikniona” (A. Garlicki “Historia 1815-1939. Polska i świat”).

Zdaniem niemieckiego historyka prof. Klausa Zernacka, autora książki “Polska i Rosja”, po podpisaniu porozumienia z ZSRS “Hitler mógł się cieszyć, że oto ma w kieszeni wszystkich swoich przeciwników, obecnych i przyszłych, na Zachodzie i Wschodzie. Zawdzięczał to sprzyjającej postawie Stalina, któremu (…) bliższy chyba był pokój z Niemcami, na dodatek związany z kuszącymi zdobyczami w Polsce, niż bezpieczeństwo europejskie. Toteż sowiecka polityka zagraniczna drugiej połowy lat trzydziestych ponosi jednoznaczną współwinę za podminowanie tego bezpieczeństwa, a w końcu – za katastrofę. Stalin zamierzał rzeczywiście wykorzystać dla Rosji Sowieckiej przyznaną mu przez Hitlera strefę interesów w Europie Środkowo-Wschodniej i przejąć te obszary. Tym samym Związek Sowiecki, zawarłszy pakt z Hitlerem, ma swój istotny udział w II wojnie światowej od jej pierwszego dnia”.

Mariusz Jarosiński (PAP)

30 sierpnia 1918 r. Zamach na Lenina

Igor Rakowski-Kłos

Zamach na Lenina (Fot. Gazeta.tv)

Fanya Yefimovna Kaplan (Russian: Фа́нни Ефи́мовна Капла́н; real name Feiga Haimovna Roytblat, Фейга Хаимовна Ройтблат; February 10, 1890 – September 3, 1918) was a member of the Socialist Revolutionary Party who allegedly tried to assassinate Vladimir Lenin.

As a member of the Socialist Revolutionaries (SRs), Kaplan viewed Lenin as a ‘traitor to the revolution’, when his Bolsheviks banned her party. On 30 August 1918, she approached Lenin as he was leaving a Moscow factory, and fired three shots, badly injuring him. Interrogated by the Cheka, she refused to name any accomplices, and was shot on 3 September. The Kaplan attempt and the Moisei Uritsky assassination provoked the Soviet government to reinstitute the death penalty after its abolition on October 28th, 1917.

There is some confusion as to Kaplan’s birth name. Vera Figner, in her memoirs, At Women’s Katorga, gives the name Feiga Khaimovna Roytblat-Kaplan (Фейга Хаимовна Ройтблат-Каплан). Other sources give her original family name as Ройтман (transliterated from Russian as Roytman, which corresponds to the common German/Yiddish name Reutemann). She is also sometimes called “Dora.”^[1]

Kaplan was born into a Jewish family, as one of seven children. She became a political revolutionary at an early age and joined a socialist group, the Socialist Revolutionaries. In 1906, when she was 16 years old, Kaplan was arrested in Kiev over her involvement in a terrorist bomb plot, and committed for life to the katorga (a hard-labor prison camp). She served in the Maltsev and Akatuy prisons of Nerchinsk katorga, Siberia, where she lost her sight (partially restored later). She was kept in the Maltzevskaya prison, where she was severely caned on her bare body as disciplinary corporal punishment.^[2] Fully undressed corporal punishment was not usual for political prisoners at that time. She was released on March 3, 1917, after the February Revolution overthrew the imperial government. As a result of her imprisonment, Kaplan suffered from continuous headaches and periods of blindness.

Wódz bolszewików skończył właśnie przemawiać w moskiewskiej fabryce Michelsona i zmierza do auta. Kiedy miał wsiąść, rozległy się trzy strzały. Strzelała Fania Kaplan; Lenina trafiły dwie kule, jedna w ramię, druga spowodowała groźną ranę między szczęką i karkiem. Kaplan zeznała, że postanowiła zgładzić Lenina, bo jest zdrajcą rewolucji. Kierownictwo zwalczanej przez bolszewików partii eserowców (Socjalistów-Rewolucjonistów) wyparło się związków z zamachem. Kaplan, która była w autonomicznej grupie eserowskich terrorystów polujących na bolszewickich przywódców, została stracona w 1918 roku. Lenin żył jeszcze prawie sześć lat, lecz zamach nadszarpnął mu zdrowie i przyczynił się do śmierci w wieku 54 lat.