---

Zmarł prof. Paweł Śpiewak, wieloletni dyrektor ŻIH

Żydowski Instytut Historyczny

---

W czwartek 30 marca wieczorem dotarła do nas smutna wieść o śmierci prof. Pawła Śpiewaka, socjologa, historyka idei, publicysty i dyrektora Żydowskiego Instytutu Historycznego w latach 2011‒2020.

.

fot. Marta Kuśmierz

Pogrzeb prof. Pawła Śpiewaka odbył się w niedzielę 2 kwietnia 2023 roku o godzinie 13:00 na cmentarzu żydowskim przy ul. Okopowej w Warszawie. 

Paweł Śpiewak urodził się w 1951 roku, był synem poetki, pisarki i tłumaczki Anny Kamieńskiej i Jana Śpiewaka, poety i tłumacza. Studiował socjologię na Uniwersytecie Warszawskim, w 1984 roku uzyskał stopień doktora, a w roku 2000 roku został doktorem habilitowanym nauk humanistycznych. Działał w NSZZ „Solidarność”, był wykładowcą akademickim, a w latach 2005-2007 posłem na Sejm. W 2011 roku został dyrektorem Żydowskiego Instytutu Historycznego i pełnił tę funkcję do 2020 roku.

Trzy lata temu opowiadał Oldze Drendzie o wyjątkowości miejsca i zespołu, którym kierował: „Każdy tworzy wspólne dobro, pracując na rzecz Instytutu, a nie tylko dla siebie. Silnie utożsamiając się z naszym wspólnym dziełem. […] To miejsce stało się przez te kilka długich lat moim życiem. Oswoiłem je za pomocą rodzinnego, dębowego stołu. Bardzo mnie ta praca zmieniła”. Życzył Żydowskiemu Instytutowi Historycznemu, żeby „dobrze trwał i dobrze świecił”.

Baruch Dajan ha-Emet, niech będzie błogosławiony Sędzia Prawdy.

---

Wspomnienie o prof. Pawle Śpiewaku

Autor: prof. dr hab. Andrzej Żbikowski

fot. Marta Kuśmierz

Pawła poznałem w 1985 bądź 1986 r., gdy zaczynałem pracę w Żydowskim Instytucie Historycznym, był mężem mojej koleżanki Heleny Datner. Lepiej poznaliśmy się kilka lat później, gdy poprosił mnie o przygotowanie do druku wspomnień uczestnika buntu z obozie zagłady w Treblince, a później powstania warszawskiego Samuela Willenberga. Dziś myślę, że właśnie praca nad tą książką uświadomiła nam konieczność podjęcia kompleksowych badań nad Zagładą polskich Żydów i losem mieszkańców getta warszawskiego. Zaprzyjaźniliśmy z Samuelem i jego żoną, wspólnie organizowaliśmy później coroczne uroczystości w rocznicę buntu w Treblince 2 sierpnia.

Badaniami nad gettem warszawskim zajęliśmy się rzeczywiście intensywnie, gdy Paweł został w 2011 roku dyrektorem ŻIH-u. Dyrektorem był zresztą niełatwym, wiele wymagającym, ale równocześnie niezwykle inspirującym. Paweł odmienił Instytut, zatrudnił młodych ludzi o dużych kompetencjach w kwestiach wystawienniczych, medialnych, technicznych. Ochoczo poparł rozbudowanie działu naukowego, co umożliwiło nam znaczne przyspieszenie edycji źródeł z Archiwum Ringelbluma. Ci młodzi wtedy doktoranci to dziś wybitni, uznani w świecie badacze. Do czasu objęcia przez Pawła stanowiska dyrektora wydaliśmy cztery tomy, gdy odchodził, na półkach stało już ich trzydzieści parę.

Dzięki wgłębieniu się w opowieści zachowane w Archiwum mogliśmy podejść w nowatorski sposób do analizy życia społecznego, religijnego i kulturalnego w getcie warszawskim. Na seminarium poświęconym gettu pod kierunkiem Pawła wypracowaliśmy scenariusz nowej stałej wystawy poświęconej Oneg Szabat i Emanuelowi Ringelblumowi. Jej pokłosiem było kilka wystaw czasowych, na których pokazaliśmy, jak dzieje getta odcisnęły się na sztukach plastycznych i literaturze.

Paweł kontynuował pracę naukową, sporo publikował, działał na polu społecznym. Moim zdaniem największym osiągnięciem Pawła okazała się organizacja marszów ulicznych w rocznicę rozpoczęcia 22 lipca 1942 roku wielkiej deportacji z getta do obozu śmierci w Treblince. Co roku w marszu i towarzyszących mu uroczystościach bierze udział kilka tysięcy Warszawiaków.

Pawle, obiecuję, że będziemy kontynuować Twoje inicjatywy.

Andrzej Żbikowski

---

---