Polscy znani Żydzi

Historia Polski jest nierozerwalnie związana z obecnością w niej osób pochodzenia żydowskiego. Wielu z nich odegrało znaczną rolę w kulturze, polityce i nauce.

Julian Tuwim

(13.09.1894 Łódź – 27.12.1953 Zakopane) – poeta, tłumacz, satyryk, autor tekstów kabaretowych. Urodził się w żyd. rodzinie mieszcz., od młodości związany z Warszawą. Czołowy przedstawiciel grupy Skamander, współprac. pism, m.in. od 1924 silnie

oddziałujących „Wiadomości Literackich”, kierownik lit. warsz. kabaretów artyst., m.in. 1919–32 Qui pro Quo.

Debiutował 1918 tomem Czyhanie na Boga, zdobywając od razu sławę i popularność. W swych kolejnych tomach, odznaczających się programowym witalizmem, określających się negatywnie wobec tradycji Młodej Polski i symbolizmu (Sokrates tańczący 1920, Wierszy tom czwarty 1923), T. wprowadzał obrazy czerpane z życia miejskiego i obficie korzystał ze środków mowy pot., a tradycyjne gatunki lit. (m.in. balladę i odę) związał z codzienną tematyką; wielokrotnie podmiotem swych wierszy czynił współcz. mieszkańca miasta (tak metropolii, jak i prowincji), zafascynowanego dynamiką życia. Niekiedy wątki pot. łączył z motywami mitol. (np. Dionizosa) i rel. (np. Chrystus pokazywany na tle współcz. miasta). Związki z Młodą Polską zaznaczają się zwł. w erotykach utrzymanych w stylu nastrojowo-impresjonist. (tom Siódma jesień 1922), a także w nawiązaniach do poezji L. Staffa, którego uznał za swojego mistrza. Już wtedy ujawniła się jedna z cech charakterystycznych twórczości T.: niezwykła wirtuozeria językowa.

Tonacja wierszy T. radykalnie zmieniła się w 2. dekadzie 20-lecia międzywojennego; z tego okresu pochodzą jego najwybitniejsze zbiory lir.: Rzecz czarnoleska (1929), Biblia cygańska (1932), Treść gorejąca (1936), a także zbiór utworów satyr. Jarmark rymów (1934) oraz arcydzieło T., bliski katastrofizmowi poemat Bal w Operze (powstał 1936, opublikowany w „Szpilkach” 1946 nr 30–34, wyd. osobne 1982), łączący elementy satyry z nowatorskimi grami językowymi, wizje groteskowe z motywami czerpanymi z Apokalipsy. Nie stronił poeta od podejmowania aktualnych kwestii polit. (m.in. pacyfistyczny wiersz Do prostego człowieka, cykl Z wierszy o państwie); w utworach tego rodzaju dochodzi do głosu ze szczególną siłą antytotalitarna postawa poety: współcz. „dziczy pogańskiej” jest przeciwstawiana „sarenka horacjańska” (w wierszu Na ulicy), w innych utworach zaś elementem kontrastu stają się obrazy i wartości romantyczne. W liryce pochodzącej z tej dekady ujawniają się odwołania do tradycji klas. (Horacy, J. Kochanowski) i romant. (w tym do C. Norwida), a cała twórczość demonstruje nowatorskie połączenie elementów kultury wysokiej i popularnej, na jednym krańcu znajdują się czyste liryki, na drugim teksty użytkowe prozą i wierszem, jak piosenka i skecz przeznaczony dla kabaretu bądź rewii, noworoczna szopka na tematy aktualne (wybór Kabaretiana 2002). W tym okresie powstały także znakomite wiersze dla dzieci, wolne od natrętnej dydaktyki, igrające słowem (np. słynna Lokomotywa), które otwierają nową epokę w tej dziedzinie twórczości, oraz większość wspaniałych przekładów — gł. poezji ros. (od Słowa o wyprawie Igora po poetów XX w.), wśród których szczególne miejsce zajmują utwory A. Puszkina (tom Lutnia Puszkina 1937); poezja ros. oddziałała na oryginalną twórczość T.. Do najważniejszych przekładów z innych języków należą tłumaczenia wierszy J.A. Rimbauda. W okresie międzywojennym T. odniósł ogromny sukces lit., 1935 otrzymał Złoty Wawrzyn PAL i nagrodę pol. Pen Clubu, był jednakże, zwł. w 2. poł. lat 30., przedmiotem niewybrednych ataków antysemickich ze strony skrajnej prawicy nacjonalist. (zarzucano mu m.in., że nie czuje ducha języka pol. i go niszczy).

Okres okupacji spędził poeta na obczyźnie (od 1942 w Nowym Jorku). Napisał wówczas obszerny poemat dygresyjny, ogłoszony po powrocie do Polski 1946: Kwiaty polskie (1949, 1 wyd. pełne 1990 — 11 w kolejności); mimo że są w nim świetne fragmenty, odznaczające się błyskotliwością i wirtuozerią, a niekiedy głębią, jako całość nie spotkał się on z przychylnym przyjęciem krytyki i publiczności czytającej. Natomiast wielkie znaczenie miały wyimki poematu, które w czasie okupacji docierały do kraju i były szeroko czytane (zwł. fragment znany pt. Modlitwa). Reakcją na Holocaust był napisany w USA manifest My, Żydzi polscy (Londyn „Nowa Polska” 1944 nr 8, wyd. osobne Tel Awiw 1944, krajowe 1986). Powrót do kraju, któremu władze komunist. nadały wielki rozgłos, wywołał reakcje potępienia ze strony emigracji i stał się przyczyną zerwania m.in. z zaprzyjaźnionymi skamandrytami — J. Lechoniem i K. Wierzyńskim.

Ostatnie lata życia były dla T. jako poety czasem kryzysu; jego twórczość z tego okresu, ilościowo nader skromna, złożona z kilku wierszy okolicznościowych, uległa wpływom oficjalnej estetyki socrealistycznej. Kontynuował zaś T. z powodzeniem działalność edytorską i szperacką, którą zajmował się od wczesnej młodości, publikując różnego rodzaju zapomniane teksty, zwł. z XIX w. (m.in. Polski słownik pijacki. Antologia bachiczna 1935, Cztery wieki fraszki polskiej 1937, Polska nowela fantastyczna 1949, cykl Cicer cum caule, czyli Groch z kapustą, „Problemy” 1949–54, wyd. osobne 1958), a także curiosa lit. i językowe (m.in. Pegaz dęba, czyli Panopticum poetyckie 1950). Twórczość T. uzupełniają b. obszerne juvenilia, ogłoszone 1990, oraz parafrazy utworów teatr. o charakterze komediowym. W PRL poeta cieszył się uznaniem władz komunist., sankcjonował reżim, po którym spodziewał się rozwiązania wielu problemów społ., ale też angażował się w sprawy szlachetne: korzystając ze swej dobrej pozycji u władz, zabiegał z powodzeniem w sprawie uchylenia wyroków śmierci, uratował życie kilku osobom. W 1951 otrzymał nagrodę państw. I stopnia.

• Wiersze wybrane, opracowanie i wstęp M. Głowiński, «Bibl. Nar.» S. I nr 184, wyd. 4, Wrocław 1986.
• Pisma zebrane, wstęp R. Matuszewski, t. 1–6, Warszawa 1986–93.
• J. Stradecki, Julian Tuwim, Warszawa 1959.
• M. Głowiński, Poetyka Tuwima a polska tradycja literacka, Warszawa 1962.
• J. Sawicka, „Filozofia słowa” Juliana Tuwima, Wrocław 1975.
• Skamander, t. 3: Studia o poezji Juliana Tuwima, red. I. Opacki, Katowice 1982.
• T. Stępień, Kabaret Juliana Tuwima, Katowice 1989.
• Cz. Miłosz, wstęp do: J. Tuwim, Bal w Operze, w serii «Lekcja Literatury z…», Kraków 1999

Michał Głowiński

Foto: Archiwum Ilustracji © Wydawnictwo Naukowe PWN

Janusz Korczak

właśc. Henryk Goldszmit (22.07.1878 lub 1879 – 08.1942 Treblinka) – lekarz pediatra, pisarz, wychowawca, pedagog. Pochodził ze zasymilowanej rodziny żyd., jego ojciec był znanym warsz. adwokatem. Po ukończeniu studiów med. 1905 rozpoczął pracę w szpitalu dziecięcym. Jeszcze jako student wyjeżdżał na kolonie letnie w roli wychowawcy. Tam zetknął się z problemami dzieci biednych, zaniedbanych, pozbawionych opieki, którym poświęcił 2 książki: Mośki, Joski, Srule (1909) i Józki, Jaśki, Franki (1910). W 1911 podjął decyzję, by nie zakładać własnej rodziny, lecz poświęcić się „służbie osieroconemu dziecku”. W 1912 został dyr. Domu Sierot dla dzieci żyd., a 1919 współtworzył, wraz z M. Falską, sierociniec dla dzieci pol. Nasz Dom. Współpracował z czasopismami: „Kolce”, „Głos”, „Czytelnia dla Wszystkich”, pismem dla dzieci „W słońcu” oraz „Głosem Nauczycielskim”. Od 1926 wydawał „Mały Przegląd” –– pismo dla dzieci redagowane przez same dzieci. Najważniejsze dzieła literackie K.: powieść społ. Dziecko salonu (1904), powieści dla dzieci Król Maciuś Pierwszy (1920), Król Maciuś na wyspie bezludnej (1922), Bankructwo małego Dżeka (1924), Kiedy znów będę mały (1925), dramat Senat szaleńców (wyst. 1931). Idee pedag. zawarł w książce Jak kochać dziecko (1918), a także w publicystyce i audycjach radiowych 1935-36 (Gadaninki starego doktora). W czasie okupacji niemieckiej K. wraz z Domem Sierot znalazł się w getcie, gdzie walczył o stworzenie dzieciom elementarnych warunków egzystencji. Nie skorzystał z szans ratowania własnego życia –– zginął wraz ze swymi wychowankami w obozie koncentracyjnym w Treblince.

W pisanym w getcie pamiętniku (wyd. w: Wybór pism t. 4 1958) K. stwierdził, że osiągnął rel. dojrzałość w wieku 14 lat. Słowa te można potraktować jako klucz do zrozumienia fenomenu religijności K., który sam nie należał do żadnej wspólnoty wyznaniowej, a jednocześnie zawsze opowiadał się za rel. wychowaniem powierzonych jego opiece dzieci. Według K. dojrzałość rel. to osiągnięcie religio perennis (religii wiecznej) –– „czystej świadomości religijnej”, będącej bezpośrednim przeżyciem sacrum. Tak rozumiana rel. dojrzałość prowadzi do poczucia mistycznej jedności wszystkich autentycznych religii i wyraża się w zdolności do przekraczania barier wyznaniowych zarówno w sferze pojęciowej, jak i rytualno-liturgicznej. Przeciwieństwem tak rozumianej „czystej świadomości religijnej” był dla K. fanatyczny, wyznaniowy dogmatyzm, rodzący wrogość wobec „tych, którzy inaczej wierzą”. Zdaniem K. różnice wyznaniowe sprowadzają się do używania innych symboli dla wyrażenia tego, co święte, a co stanowi nie dającą się pomieścić w słowach „Tajemnicę Tajemnic”. W książce Sam na sam z Bogiem –– modlitwy tych, którzy się nie modlą (1922) K. pisał: „A to najgorsze: że jasną Twą postać zasłoniły mi cienie Twoich, Boże, kłamliwych tłomaczów. Poprzez mroczną zgraję przedzierać się byłem zmuszony. Ich zwodne: Prosto –– padnij –– drżyj –– powstań –– na prawo. Ich mdłe kadzidła –– prochy –– dymy i gromnice (…). Poprzez kupę Twoich pomocników, faktorów, zastępców i katów, co odpychali, mrozili, zasłaniali, nie dali –– do Ciebie, mój Boże, dążyłem. Dlatego tak późno, dlatego teraz dopiero (…) I cieszę się jak dziecko –– i nie nazywam ani Wielkim, ani Sprawiedliwym, ani Dobrym mówię: Mój Boże. Mówię mój i ufam”. Bezpośredniość mistycznego przeżycia stanowiła istotę osobistej, bezwyznaniowej religijności K. Jako pedagog uważał on jednak, że dzieci należy wychowywać w ich własnej tradycji rel. i w poczuciu szacunku dla innych tradycji. Dlatego był rzecznikiem wybudowania w Naszym Domu kaplicy rzymskokatol., a dla wychowanków Domu Sierot pisywał Chanukowe świeczki, wzruszające opowiastki o tradycjach religii mojżeszowej. W chwilach grozy w getcie dbał szczególnie o to, by przybliżyć dzieciom treści religijne. Wychowanie rel. było dla niego niezbędnym elementem prawidłowego procesu wychowania. W swych pismach używał wielokrotnie pojęcia „religia dziecka”, mówił często o tym, że świat jest nieustannie odnawiany przez ucieleśnioną w dziecku obecność Boga. Według K. przyszłość świata zależeć będzie od tego, czy ludzie zrozumieją –– jak pisał w liście do przyjaciela –– że „Przyszłe Pokolenia –– to jedyna dziś twórcza religia”. Na zebraniu „Pomoc dla Sierot” 1933 mówił: „Wydaje mi się, że wtedy dopiero znikną druty kolczaste i gazy trujące, kiedy nastanie nowa już nie troska o dziecko, a religia dziecka, kiedy mistyczne znaczenie odradzających się pokoleń stanie się zawiązkiem tych odczuwań, które będą tak pospolite. Trzeba wierzyć, trzeba ufać, trzeba nawet marzyć”.

• S. Wołoszyn, Korczak, Warszawa 1978.
• M. Falkowska, Kalendarz życia, działalności i twórczości Janusza Korczaka, Warszawa 1989.
• Korczakowskie dialogi, red. J. Bińczycka, Warszawa 1999.
• A. Lewin, Korczak znany i nieznany, Warszawa 1999.
• I. Newerly, Żywe wiązanie, Warszawa 2001.
• E. Dauzenroth, Ein Leben fur Kinder. Janusz Korczak, Leben und Werk, Gutersloh 1981.

Krystyna Starczewska

Ary Szternfeld

(14.05.1905, Sieradz – 5.07.1980, Moskwa) – jeden z pionierów astronautyki; pochodzenia żydowskiego, ur. w Polsce. W 1924–32 przebywał we Francji, gdzie studiował, a następnie pracował jako inżynier mechanik i pogłębiał swoje zainteresowania astronautyczne. W 1932–33 w Polsce, napisał tu swoje podstawowe dzieło Initiation a la cosmonautique; następnie ponownie wyjechał do Francji, gdzie jego prelekcje we fr. Akad. Nauk i na Sorbonie zyskały duże uznanie. Od 1935 przebywał w ZSRR (1936 przyjął obywatelstwo sowieckie), pracował w Inst. Badawczym Napędu Odrzutowego; 1937 zmuszony do opuszczenia Instytutu, samotnie pracował nad zagadnieniami astronautyki. Sformułował teorię rakiet wielostopniowych oraz teorię ich przelotu przez atmosferę, obliczył elementy orbit wielu sztucznych satelitów Ziemi, wytyczył tory międzyplanetarnych statków kosm. i optymalizował je, biorąc pod uwagę zużywane paliwo, ciśnienie w komorze spalania, transportowany ładunek, uzyskaną energię kinetyczną; zaproponował, aby przy starcie lot rakiety w atmosferze był pionowy, w wyższych warstwach atmosfery zaś poziomy, co zmniejszałoby zużycia paliwa na pokonanie oporu powietrza i siły ciężkości. Dokonania Sz. miały duże znaczenie dla opracowywanych przez jego następców konkretnych techn. rozwiązań lotów kosmicznych. Opublikował wiele prac nauk. (m.in. Wstęp do kosmonautyki 1937), a także nowel fantastycznonaukowych.

W. Geisler, Ary Szternfeld pionier kosmonautyki, Warszawa 1981.

© Treść hasła pochodzi z serwisów wiedzowych PWN; zobacz sam: Encyklopedia PWN, Słowniki języka polskiego i Słowniki obcojęzyczne.

Israeli Journalist Under Fire From European Counterparts for Exposing Extent of French Antisemitism

Israeli journalist Zvika Klein has recently become the target of hostile international media outlets and BDS activists for a feature he produced eight months ago.

The piece – a video depicting antisemitism in France – was a YouTube sensation when it first appeared, generating five million views. After that, Klein was interviewed on TV and in print all over the world, which resulted in the clip’s being watched by an exponentially greater number than that.

And now it is having a revival, this time thanks to its main detractors.

The under-two-minute clip shows excerpts of what amounted to 10 hours of film, during which Klein – a writer for nrg/Makor Rishon — walked the streets of Paris, sporting visibly Jewish accouterments. With a kippah (scullcap) on his head and tzitzit (traditional fringe) hanging down the side of his jeans, Klein strolled through a slew of different neighborhoods, while an undercover cameraman, whose equipment was in his backpack, walked ahead of him and filmed from behind.

Klein, too, had a hidden microphone, along with his not-so-hidden agenda: to document the atmosphere in France, following the Charlie Hebdo and Hyper Cacher massacres, perpetrated by Muslims on a mission to kill Muhammad cartoonists and Jews.

Klein’s two-day traversing of the city best known for the Eiffel Tower, high fashion and fabulous food provided pictorial footage to accompany dry statistics about the rise of antisemitism in Europe generally and France in particular – something that has led to a sharp increase in the number of French Jews immigrating to Israel.

What Klein experienced, and shows on his short clip, was a series of anti-Jewish epithets hurled his way, in addition to some spitting, cursing and ridiculing. (“Dude, he came here to f*** from the front and the back,” one young man said to another, as Klein passed by.)

Though the video might have gone viral in any case, it was given an unwitting boost by being uploaded to the Internet a day after Copenhagen experienced two serious Islamist attacks: one, on February 14, at an event promoting freedom of expression, during which an artist was killed; the second, later that night, at the entrance to the city’s Great Synagogue, where a Jewish security guard was murdered.

Because of its wide circulation, the YouTube hit — with Hebrew, English and French subtitles – caught the attention of France 2, the state-run TV channel that was involved in a decade-long legal battle with French-Jewish activist Philippe Karsenty, over its coverage of the Muhammad al-Dura affair. During the Second Intifada, a 12-year-old Palestinian boy in Gaza was filmed by the French network’s news crew, ostensibly being killed by Israeli gunfire, as he and his father crouched in fear near a wall. An investigation into the incident led to the conclusion that al-Dura, who then became a symbol of Palestinian “resistance” against Israel, and a “martyr” to be emulated by children throughout the West Bank, Gaza and the rest of the Muslim world, was not, in fact, shot by an Israeli bullet. Karsenty even presented compelling evidence that the boy was not even killed during that incident.

Two France 2 reporters, Thierry Vincent and Julien Nativel, decided to put Klein’s thesis about French antisemitism to the test, by producing a video of their own, using the same model. Vincent, though not a Jew, donned a kippah and spent days wandering around Paris. The finished product was released last week.

Lo and behold, as Vincent said he had expected, the results were nothing like those of Klein.

“In the 12 days [I spent] with a kippah [on my head], I experienced no violence or insult,” Vincent asserted. “Antisemitism exists, as all the numbers say, but how is my video so different from that of Zvika Klein? Who is this journalist?”

Casting aspersions on Klein — whose newspaper is one of two media outlets owned by American-Jewish casino magnate Sheldon Adelson (the other one being Israel Hayom) – was easy for Vincent to do on political grounds. The left-wing leanings of his network, as well as its unfavorable coverage of Israel, are no secret.

Still, he did make a special trip to Jerusalem a few weeks ago to meet with Klein and interview him for a broadcast. It was during that session, Klein told The Algemeiner, that Vincent revealed he had created his own video, which yielded opposite results. Far from taunting him, Vincent showed, the public was friendly.

“I told him I was glad to hear that his experiences as a ‘Jew’ in Paris were positive, because all the French Jews I’ve spoken to say they’re afraid to be visibly Jewish,” Klein said. “And I stood by my own findings, which are more in sync with statistics about French antisemitism than his.”

When asked why Vincent and his crew were so keen on refuting his work, Klein used an exchange he had with Vincent’s cameraman – a non-Jew with a Jewish girlfriend. “He told me that when she saw my video, she said she had to leave the country. He then asked me in an accusatory way whether I grasped the detrimental effect such a video can have on French citizens.”

Not only that, said Klein, “They both noted that I work for a paper owned by Adelson and connected to [Israeli Prime Minister Benjamin] Netanyahu, who had announced that the Jews of Europe are welcome in Israel. The Europeans were mind-blown that a head of a country would encourage the citizens of other countries to move out.”

Klein’s response?

“I told him that I’m a Zionist, so of course I support Aliyah,” he recounted. “But I also want the Jews in Europe to feel safe.”

What Klein had not realized, however, was how such a sentiment might come across. “After viewing my video, members of the Jewish community in France met with me to tell me how happy they were that I helped them make a point about what life is like for them,” he said. “They explained that, for many people, the word ‘Zionist’ is equivalent to ‘jihadist.’”

According to Klein, the France 2 clip has led to whole new wave of negative exposure. “I continue to receive messages on Twitter from anti-Israel or BDS activists calling me a liar, saying that ‘finally the truth has been exposed,’ and using slogans like: ‘Long live Palestine,’” he said.

One such tweet reads: “Debunked: @ZvikaKlein Zvika Klein’s video on his antisemitic ‘experience’ in Paris.”

This contrasts with the response he initially received in February, when he was approached by the U.K.’sDaily Mail, and asked to do the same experiment in London. “That didn’t work out for me, schedule-wise,” said Klein. “But other journalists there and elsewhere in Europe copied the idea and reached the same conclusion as I did.”

US in a state of panic over Russia’s move in Syria: American author

PressTV News Videos

Published on Oct 22, 2015

As the Russian air force carried out missions in Syria, Russian President Vladimir Putin criticized the United States’ foreign policy in the Middle East before the United Nations General Assembly. The Agenda examines Russia’s recent moves on the world stage and what this could mean for international relations.