Kazimierz Krukowski jako Lopek w filmie “Ułani, ułani, chłopcy malowani”, 1931, fot. www.audiovis.nac.gov.pl (NAC)

---

Kazimierz Krukowski
2.02.1901—24.12.1984

Marcelina Obarska

---

Aktor kabaretowy, rewiowy i filmowy. Reżyser, autor tekstów, dyrektor powojennych teatrów. Kuzyn Ireny i Juliana Tuwimów. Znany pod pseudonimem “Lopek”.

Urodził się w Łodzi, w rodzinie żydowskiej – jego ojciec był bratem Adeli Tuwim (z domu Krukowskiej), matki Ireny i Juliana Tuwimów. Zdolności estradowe rozwijał od 1920 roku w prywatnej szkole dramatycznej aktorki i reżyserki Stanisławy Wysockiej, następnie w państwowym oddziale przy Konserwatorium Muzycznym w Warszawie (również pod okiem Wysockiej). Równolegle był słuchaczem Wydziału Filozofii Uniwersytetu Warszawskiego i kształcił się wokalnie u śpiewaków Stanisława Boguckiego i Zygmunta Mossoczego.

W 1923 roku ukończył Wydział Dramatyczny warszawskiego konserwatorium i rozpoczął pracę w warszawskich teatrach. Debiutował w 1924 roku w “Qui Pro Quo“, gdzie trafił z polecenia kuzyna-literata – który razem z Marianem Hemarem tworzył teksty dla legendarnej grupy. Wcześniej pracował także jako tenor w objazdowym zespole operowym Tadeusza Wierzbickiego oraz jako solista w orkiestrze symfonicznej ​​Bronisława Szulca.

2. Kazimierz Krukowski w jednej ze scen przedstawienia. “To lubią kobiety” w Teatrze na Kredytowej w Warszawie, 1935, fot. www.audiovis.nac.gov.pl (NAC)

W międzywojniu uchodził za jedną z największych gwiazd ówczesnej estrady i jednego ze słynniejszych wykonawców szmoncesów – numerów kabaretowych stanowiących satyrę na Żydów. Warto podkreślić ambiwalentny charakter szmoncesów – jak pisze Mikołaj Gliński, dowcipy stanowiące karykaturę cech przypisywanych Żydom tworzone były najczęściej przez autorów pochodzenia żydowskiego. Najsłynniejszym bodaj dialogiem komicznym opartym na uwypuklaniu językowych i obyczajowych stereotypów na temat Żydów był napisany przez Konrada Toma “Sęk” – pierwszymi jego wykonawcami byli Kazimierz Krukowski i Ludwik Lawiński.

W rewiach “Qui Pro Quo” występował do końca działalności grupy. Działał także we współzałożonym przez Tuwima i Hemara kabarecie Banda z siedzibą przy Placu Trzech Krzyży i w powstałym z rozłamu w obrębie “Qui Pro Quo” zespole Morskie Oko (założonym jako Perskie Oko). Pojawiał się także m.in. w Cyganerii, Colosseum, Feminie, Teatrze na Kredytowej, Cyruliku Warszawskim i Wielkiej Rewii.

W kwietniu 1939 roku w piwnicach przy Karowej 18 odbyła się premiera założonego przez Krukowskiego teatrzyku Ali Baba. Pięć miesięcy później, 2 września Krukowski wraz z zespołem zaprosili publiczność na program “Pakty i fakty” – określony na afiszu jako “rewia polityczna”. Spektakl napisany przez Twuima, Hemara, Brzechwę, Własta i Szlengela okazał się ostatnim przedwojennym przedstawieniem kabaretowym. Kilka dni po ostatnim pokazie “Paktów i faktów” – budynek, w którym działał teatrzyk został zbombardowany. “Moja rokokowa, lekkomyślna, bawiąca się i śmiejąca Warszawka przestała istnieć”, napisał Krukowski w tomiku wspomnień “Moja Warszawka”, wracając myślami do ostatnich przedwojennych chwil.

Przed wojną wystąpił w kilkunastu filmach fabularnych, m.in. u boku Ludwika Solskiego w “Ziemi Obiecanej” z 1927 roku (reżyseria Aleksander Hertz i Zbigniew Gniazdowski) oraz w dwóch filmach Michała Waszyńskiego: “Niebezpiecznym romansie” ze scenariuszem Anatola Sterna (1930) i “ABC Miłości” ze scenariuszem Mariana Hemara. Po wojnie pojawił się jeszcze w kilku tytułach, a ostatnim z nich był film Janusza Rzeszewskiego “Miłość ci wszystko wybaczy” – biografia Hanki Ordonówny (1981).

Po wybuchu wojny trafił do getta na warszawskiej Woli, gdzie występował w jednym z kabaretów. Z getta udało mu się uciec – znalazł się wówczas w gronie artystów, którzy zbiegli z Warszawy do Białegostoku. Tam został kierownikiem artystycznym Teatru Miniatur, który za siedzibę obrał przedwojenny Teatr Miejski im. Józefa Piłsudskiego (obecnie Teatr Dramatyczny im. Aleksandra Węgierki). Z zespołem objechał część ZSRR. Zimą 1941 roku dotarł do Buzułuku – miejsca formowania się armii generała Andersa. Tam, już jako sierżant, objął pieczą Czołówkę Teatralną (znaną także pod nazwą Czołówka Rewiowa), jeden z zespołów łączących artystów teatralnych i kabaretowych występujących przed wojną głównie we Lwowie i Warszawie. U boku armii przeszedł trasę wiodącą przez Iran, Irak, Syrię, Palestynę, Egipt i Włochy.

Jerzy Bielenia i Kazimierz Krukowski w przedstawieniu “Miasto cudów”, Teatr Syrena, 1973, fot. www.audiovis.nac.gov.pl (NAC)

Po wojnie wyemigrował do Wielkiej Brytanii i Stanów Zjednoczonych. Przez osiem lat mieszkał także w Argentynie, gdzie razem z kompozytorem Jerzym Petersburskim prowadził teatr muzyczny El Nacional. Był także dyrektorem polonijnego Teatru Rozmaitości w Buenos Aires (od 1952 roku pod nazwą Nasz Teatr). Do Polski powrócił w 1956 roku, już rok później piastował stanowisko dyrektora Teatru Syrena w Warszawie, a dwa lata później objął także drugą scenę – Teatr Buffo. W latach 60.w kawiarni hotelu Bristol prowadził autorski kabaret “U Lopka”, gdzie występowali m.in.: Barbara Krafftówna, Bohdan Łazuka czy Iga Cembrzyńska.

Swoje wspomnienia z barwnych przedwojennych lat zapisał w książkach “Moja Warszawka” (1968) i “Mała antologia kabaretu”, czyli wydanej w 1982 roku literackiej wersji dziesięcioodcinkowego cyklu zrealizowanego przez Telewizję Polską. Opis artystycznych doświadczeń z czasów wojny znajdziemy natomiast w książce “Z Melpomeną na emigracji” wydanej już po śmierci artysty, w roku 1987.

Krukowski był laureatem nagród i odznaczeń, m.in. Krzyża Komandorskiego Orderu Odrodzenia Polski i Złotego Krzyża Zasługi z Mieczami. Zmarł w Warszawie. Jego grób – dzielony z żoną, aktorką Władysławą Krukowską – znajduje się na Cmentarzu Powązkowskim.

Źródła: sztetl.org.pl, encyklopediateatru.pl, filmpolski.pl, artysciandersa.pl, A. Lechowski “Białostockie rodowody gwiazd kabaretów warszawskich” (Kurier Poranny), bibliotekapiosenki.pl, K. Smyczek, “Elegia starozakonna – o szmoncesie w PRL-u”, staremelodie.p, granice.pl.

---

---