Kiedy Rzymianie zniszczyli naszą Drugą Świątynię, wymordowali setki tysięcy Żydów po żydowskim powstaniu i zmusili wielu do opuszczenia ziemi, był to jeden z najczarniejszych momentów w naszej historii. Ale historia pokazuje, że nie wszyscy Żydzi opuścili tę ziemię. W rzeczywistości dziesiątki tysięcy pozostało.

Już w latach 250–300 n.e. Żydzi z diaspory, którzy wcześniej uciekli, zaczęli powoli wracać w małych grupach.

Skupię się jednak na kilku postaciach – nie tylko Żydach – które zapoczątkowały to, co później nazwano ruchem syjonistycznym.

Kiedy Imperium Osmańskie podbiło cały Lewant na początku XVI wieku, zastało ziemię, która dziś nosi nazwę Izrael, niemal całkowicie jałową i niezamieszkaną. Poza Jerozolimą – gdzie większość mieszkańców stanowili Żydzi i chrześcijanie – oraz Safedem, gdzie istniały głównie społeczności żydowskie, a także kilkoma rozproszonymi miastami i wioskami, ziemia była pusta, wyludniona, opuszczona i porzucona.

Osmanowie objęli ją kontrolą i próbowali ożywić – sprowadzając m.in. społeczności arabskie i tureckie – ale sami wiedzieli, że historycznie ziemia ta należała do Żydów.

W tym samym czasie Żydzi byli mordowani i prześladowani w Europie, zwłaszcza podczas hiszpańskiej inkwizycji. To właśnie w wyniku tych prześladowań sefardyjska żydowska „księżniczka” i jej siostrzeniec uciekli i stali się bliskimi sprzymierzeńcami Osmanów.

Żydowska księżniczka

W połowie XVI wieku jej imię znane było na całym świecie: Doña Gracia Nasi – prawdziwie odważna i nieugięta Żydówka, która wykorzystywała swój ogromny majątek dla dobra narodu żydowskiego.

Jako kobieta biznesu zarządzała potężną flotą statków handlowych, które pływały po całym świecie, przewożąc przyprawy, srebro i Żydów uciekających przed hiszpańską inkwizycją.

Doña Gracia przeciwstawiała się konwenansom, żyła otwarcie jako Żydówka i ubierała się zgodnie z najnowszą modą. Stawiała czoła królom, cesarzom, papieżom i sułtanom, promując sprawy swojego narodu.

W wieku osiemnastu lat Beatrice de Luna poślubiła Francisco Mendesa-Benveniste’a – najsłynniejszego kupca w Lizbonie i tajnego rabina społeczności konwertytów.

Ich małżeństwo nie trwało długo. Francisco zmarł w 1535 roku, pozostawiając Beatrice i ich młodą córkę, Anę. Zgodnie z jego wolą majątek został podzielony między Beatrice i jego brata, Diogo Mendesa.

W jednej chwili Beatrice Mendes stała się jedną z najbogatszych kobiet na świecie. W wieku 25 lat przejęła działalność handlową oraz ukryte obowiązki religijne po zmarłym mężu.

Diogo Mendes przeniósł się do Antwerpii, wówczas centrum finansowym Europy, do którego dołączyły Beatrice, Ana i jej siostra Brianda.

Ponieważ Antwerpia była pod hiszpańską jurysdykcją, Beatrice i jej rodzina nadal musieli żyć jako krypto-Żydzi, w obawie przed Inkwizycją. Mimo to, Beatrice zaczęła wykorzystywać swoje zasoby do zbudowania podziemnej sieci, która umożliwiła setkom krypto-Żydów ucieczkę z Hiszpanii i Portugalii.

Flota handlowa rodziny Mendesów kursowała między Lizboną i Antwerpią, przewożąc nie tylko przyprawy i złoto, ale również żydowskich uciekinierów.

Po przybyciu do Antwerpii, Beatrice organizowała dalszy transport przez Alpy do portowej Wenecji, a stamtąd – do Imperium Osmańskiego, w tym do Ziemi Świętej.

W 1549 roku Beatrice przeniosła się do Ferrary, gdzie książę Ercole II d’Este próbował przyciągnąć aktywa rodziny Mendes do swojego miasta.

Ferrara była domem dla dużej sefardyjskiej społeczności byłych konwertytów z Półwyspu Iberyjskiego. Po raz pierwszy Beatrice i jej bliscy mogli żyć otwarcie jako Żydzi.

W Ferrarze Beatrice przyjęła swoje żydowskie imię: Doña Gracia Nasi. „Doña” to hiszpański tytuł honorowy, „Gracia” to odpowiednik imienia Chana, a „Nasi” oznacza „księcia” – biblijny tytuł przywódcy politycznego i duchowego. Doña Gracia była jedyną znaną kobietą, która nosiła ten tytuł.

Zgodnie z tym statusem, nawet po otwartym powrocie do judaizmu, nie podporządkowała się przepisom dotyczącym ubioru Żydów i ubierała się z elegancją, jak przystało na jej pozycję.

Była też mecenasem żydowskiej działalności literackiej i drukarskiej. To jej zadedykowano Biblię Ferrary – hiszpańskie tłumaczenie Biblii hebrajskiej – oraz dzieło historyka Samuela Usque „Pocieszenie w uciskach Izraela”, wydane w Ferrarze w 1553 roku.

Wiosną 1553 roku Gracia przeniosła się do Konstantynopola – stolicy Imperium Osmańskiego.

W dalszym ciągu pomagała uchodźcom z Półwyspu Iberyjskiego, wykupywała żydowskich niewolników z rąk piratów, założyła jesziwę (tzw. „akademię giveret”) oraz synagogę („synagogę Señory”).

W 1556 roku zorganizowała bojkot portu Ancona w odpowiedzi na papieskie prześladowania portugalskich Żydów, spośród których dwudziestu czterech spalono na stosie. Codziennie w jej domu karmiono niemal sto potrzebujących pomocy.

Jej serce jednak niezmiennie pozostawało przy Ziemi Izraela. W latach 60. XVI wieku Gracia i jej siostrzeniec Joseph Nasi – który pełnił funkcję doradcy sułtana – zabiegali o zgodę na założenie osady w Tyberiadzie jako miejsca schronienia dla Żydów.

Sułtan Sulejman Wspaniały udzielił Josephowi Nasiemu zezwolenia na osiedlenie się w Tyberiadzie. Już w 1566 roku istniała tam prężna społeczność żydowska.

Doña Gracia sprowadziła szczątki swoich zmarłych rodziców i męża z Portugalii do Izraela. Choć wspólnota w Tyberiadzie później zmniejszyła się do kilku rodzin, pozostawiła po sobie niezatarty ślad.

Obecnie w Tyberiadzie znajduje się hotel i muzeum jej imienia, zapraszające gości do ziemi, do której zawsze pragnęła wrócić.

Doña Gracia Nasi zmarła w 1569 roku. Po jej śmierci poeta Sa’adiah Longo napisał odę zatytułowaną „Doña Gracia z Domu Nasi”, porównując żałobę po niej do bólu po zburzeniu Świątyń w Tisza be-Aw.

Czczona jako obrończyni narodu żydowskiego, Doña Gracia była kobietą, która działała w czasach, gdy Żydów palono żywcem na stosach. Jej niezłomna lojalność uczyniła ją symbolem wytrwałości na wygnaniu – przypomnieniem, że pewnego dnia Żydzi powrócą jako wolny i dumny naród do Ziemi Świętej.

Joseph Nasi

Joseph Nasi, siostrzeniec Gracii, był wpływową postacią na dworze osmańskim. Uzyskał od sułtana pozwolenie na odbudowę Tyberiady i Safedu.

Jego celem było stworzenie żydowskiej prowincji, zachęcenie Żydów do osadnictwa oraz przekształcenie Tyberiady w ośrodek przemysłu włókienniczego.

Działania Nasiego są uważane za jedne z pierwszych praktycznych prób żydowskiego osadnictwa w Izraelu – na długo przed narodzinami formalnego syjonizmu.

Kierowały nim zarówno religijne przekonania o świętości Ziemi Izraela, jak i pragmatyczna chęć stworzenia schronienia dla prześladowanych Żydów w Europie.

Choć jego plany nie zostały w pełni zrealizowane, zapisał się w historii jako prekursor idei powrotu Żydów do ojczyzny i wpłynął na późniejszych syjonistycznych myślicieli.

Chrześcijański syjonizm

Chrześcijański syjonizm to polityczna i religijna ideologia, według której chrześcijanie powinni wspierać powrót narodu żydowskiego do Ziemi Świętej.

Jej początki sięgają XII i XIII wieku, ale rozkwit nastąpił na początku XVII wieku.

Kluczową ideą chrześcijańskiego syjonizmu było przekonanie, że ponowne ustanowienie żydowskiej suwerenności w Lewancie – eschatologiczne „Zgromadzenie Izraela” – jest konieczne, by mogło nastąpić Drugie Przyjście Chrystusa.

Gdy kolejne odłamy chrześcijaństwa odchodziły od katolickiej doktryny Teorii Zastępstwa – która zakładała, że Kościół zastąpił Izrael – wielu liderów protestanckich zaczęło wierzyć, że biblijne proroctwa nie spełnią się, dopóki Żydzi nie powrócą do Izraela.

W 1615 roku angielski purytanin Thomas Brightman opublikował „Czy powrócą do Jerozolimy?” – jedno z pierwszych dzieł o „restauracji”.

Sir Isaac Newton, chrześcijański syjonista i reformator, przewidział powrót Żydów do Izraela i odbudowę Jerozolimy na przełomie XIX i XX wieku oraz budowę Trzeciej Świątyni, co miało zwiastować koniec świata najpóźniej w 2060 roku.

W 1621 roku Sir Henry Finch wydał 251-stronicową książkę zatytułowaną Wielkie odnowienie świata…, przekonującą o konieczności powrotu Żydów do ojczyzny.

W 1649 roku Ebenezer i Joanna Cartwright złożyli petycję do brytyjskiego rządu, w której domagali się pozwolenia na osiedlenie Żydów w Anglii i repatriację do Izraela.

W 1700 roku Judah ha-Chasid poprowadził 1500 Żydów do Jerozolimy.

W 1771 roku Joseph Eyre opublikował esej uzasadniający konieczność powrotu Żydów do Izraela.

W 1777 roku Menachem Mendel z Witebska osiedlił się w Safedzie, a w 1783 roku przeniósł się do Tyberiady.

W 1804/5 roku w Wielkiej Brytanii powstała Palestine Association – organizacja naukowa, której celem było badanie Lewantu i przygotowanie gruntu pod powrót Żydów do ziemi ich przodków.

W 1860 roku przekształcono ją w Palestine Exploration Fund z siedzibą w Jerozolimie, który działa do dziś.

Podsumowanie

Wbrew twierdzeniom propagandystów, syjonizm nie powstał w XIX wieku jako wynik żydowskiego spisku mającego na celu manipulację Zachodem i „kradzież” arabskiej ziemi.

Syjonizm istnieje od dnia wygnania narodu żydowskiego – jest przekonaniem, że Żydzi mają prawo do samostanowienia na swojej ziemi.

Nie jest to ruch opresyjny ani kolonialny – to ruch dekolonizacyjny, mający na celu odzyskanie ziemi, która zawsze należała do Żydów, a była okupowana przez prawdziwych ciemiężców – muzułmańskich Arabów.

Link do oryginału: https://x.com/CherylWroteIt/status/1938586881303720065